Proefschriften, lezingen of artikelen kunnen ons beeld van het verleden ingrijpend veranderen. Frank Zuijdam relativeert in zijn proefschrift over het vredesbeleid van de Partij van de Arbeid in de jaren zestig en zeventig het zwart-witbeeld van Nieuw Links.
De PvdA schoof in de jaren zestig en zeventig sterk op naar links op het gebied van de buitenlandse politiek. Volgens historicus Frank Zuijdam was dat grotendeels een strategische zet. Zuijdam promoveerde onlangs op Tussen wens en werkelijkheid. Het debat over vrede en veiligheid binnen de PvdA in de periode 1958-1977.
`In 1966 werd Nieuw Links opgericht. Het was een groep dertigers uit de PvdA – Jan Nagel was een van hen –, die zich afzette tegen het establishment binnen de partij. Ze zagen zichzelf als de jonge generatie die de oudere af moest lossen. Nieuw Links wilde de Vietcong erkennen, en de DDR. Echt nieuw waren die ideeën niet, maar zo werden ze wel gepresenteerd.
De PvdA had Nieuw Links nodig. Nederland raakte ontzuild en de zwevende kiezer deed zijn intrede. De aanhang van de PvdA daalde dramatisch. Den Uyl haalde Nieuw Links binnen omdat hij verwachtte dat de partij zo jonge kiezers kon trekken; de babyboomgeneratie kreeg in die tijd stemrecht. Nieuw Links bracht de partij nieuw elan. De polarisatiestrategie werd ingevoerd: de PvdA zette zich af tegen alles wat rechts was, vooral tegen de Katholieke Volks Partij, waarmee ze eerder had samengewerkt. Door die polarisatie hoopte de PvdA weer aansluiting te vinden bij de kiezers die naar links waren opgeschoven.
De buitenlandse politiek van de PvdA was tot dan toe sterk gericht op de Verenigde Staten en de NAVO. Vanaf het einde van de jaren zestig werd het beleid radicaler. Dat ging niet altijd even doordacht. Jan Nagel, bijvoorbeeld, beweerde in die tijd dat de Berlijnse muur “historisch juist” was. In het debat over vrede en veiligheid werd op den duur nauwelijks nog geluisterd naar deskundigen. Je moest in die tijd vooral progressief zijn. Dat betekende: zeer kritisch tegenover de NAVO. Ook sprak het voor je als je voor de erkenning van de DDR was. De realiteit werd daarbij vaak uit het oog verloren.
De aanhang van Nieuw Links is daar achteraf op aangevallen. PvdA’er Bart Tromp, bijvoorbeeld, ziet de jaren zeventig als een periode van totale intellectuele verwarring. Hoe daar wel wat in zit, vind ik het te makkelijk om het idealisme van die tijd achteraf belachelijk te maken. Voor hen leek het einde van de Koude Oorlog en het bijbehorende vijanddenken dichtbij. Tegen die achtergrond is de radicale koers van de PvdA beter te begrijpen.
Eén persoon is ook in die tijd altijd praktisch gebleven: Max van der Stoel. Hij wordt nu vooral gewaardeerd vanwege zijn werk voor de mensenrechten, maar ook op het gebied van de buitenlandse politiek is hij belangrijk geweest. Ik zie mijn boek daarom deels als een rehabilitatie van Van der Stoel. Hij had hooggestemde idealen, waaraan hij nu nog steeds vasthoudt. Hij streefde naar de wereldvrede. Maar daarbij verloor hij de werkelijkheid niet uit het oog. Het had volgens hem weinig zin om kernwapens uit Nederland te weren – wat de meeste PvdA’ers wilden – als het werkelijke probleem – de Koude Oorlog – bleef bestaan. Van der Stoel vond dat de wapenwedloop gestopt moest worden door de Sovjet-Unie en de Verenigde Staten dichter bij elkaar te brengen. En dat kon volgens hem alleen in heel kleine stappen.
Inmiddels is de PvdA weer opgeschoven naar rechts. Het huidige debat over de aanschaf van de JSF bijvoorbeeld, gaat alleen over geld. Toen er besloten moest worden over de aankoop van de latere F16, halverwege de jaren zeventig, was dat heel anders. Er was toen grootschalig verzet. Veel PvdA-leden vonden dat Nederland geen Amerikaanse toestellen mocht kopen, en geen impuls mocht geven aan de bewapeningsspiraal. Dergelijke principiële argumenten hoor je nu helemaal niet meer.’
TUSSEN WENS EN WERKELIJKHEID door Frank Zuijdam. 457 p. Uitgeverij Aksant, 31,30 euro
Dit artikel is exclusief voor abonnees
