Home De spagaat van de VARA

De spagaat van de VARA

  • Gepubliceerd op: 14 december 2009
  • Laatste update 07 apr 2020
  • Auteur:
    Rob Hartmans
  • 3 minuten leestijd

‘Je beste vrienden zitten bij de VARA,’ aldus de reclameslogan waarmee deze omroep in de jaren zeventig leden trachtte te werven. Terwijl de TROS zich afficheerde als ‘de grootste familie van Nederland’, presenteerde de linkse omroep zich als een hechte club van en voor gelijkgestemden: mensen die progressieve idealen en een kritische kijk op de maatschappij deelden.

In werkelijkheid vocht men elkaar de tent uit. Niet alleen woedde er binnen de VARA een permanente strijd tussen medewerkers die journalistiek integere programma’s wilden maken en radicalen die vooral wilden getuigen van hun engagement, ook lag voorzitter André Kloos voortdurend overhoop met de ondernemingsraad, die werd aangevoerd door beroepsintrigant en ‘Nieuw Linkser’ Jan Nagel. In deze volkomen verziekte sfeer delfde oud-vakbondsleider Kloos het onderspit en werd hij in 1979 gedwongen te vertrekken. Met zulke vrienden had de VARA nauwelijks nog vijanden nodig.

De crisis waarin de VARA eind jaren zeventig verkeerde kwam deels voort uit een dilemma waarvoor de omroep het grootste deel van zijn bestaan gestaan heeft: hoe kon men links én groot blijven, hoe vielen maatschappijkritiek en verheven idealen te combineren met het streven een zo groot mogelijk publiek te bereiken? In de omvangrijke en uitbundig geïllustreerde ‘biografie’ die Huub Wijfjes van de VARA schreef is deze spagaat een telkens weerkerend thema. Verweven hiermee is bovendien de voortdurende spanning tussen de omroep en de politieke partij waarmee men nauwe banden onderhield.

In 1925 begonnen als Vereniging van Arbeiders-Radio-Amateurs, die aanvankelijk zelf hun ontvangsttoestel in elkaar knutselden, ontwikkelde de omroep zich al snel tot een groot en populair lid van de ‘rode familie’. Binnen de SDAP-top hadden sommigen nogal wat bedenkingen tegen de nieuwkomer.

Zo was Henri Polak bang dat als de arbeiders veel naar de radio zouden luisteren, dat ten koste zou gaan van het lezen van goede boeken of het beoefenen van muziek. Ook de door de VARA uitgedragen ‘strijdcultuur’, waarbij in fel realistische hoorspelen veelvuldig werd gevloekt en ‘schunnigheden’ werden gedebiteerd, stuitte veel partijgenoten tegen de borst.

Na de oorlog was een deel van de PvdA-leiding tegen de terugkeer van de oude, verzuilde omroepen en vóór de oprichting van een nationale omroep. De formele banden met de sociaal-democratie werden in 1969 weliswaar doorgesneden, maar er bleven sterke personele betrekkingen tussen omroep en partij.

Gelukkig beperkt Wijfjes zijn verhaal niet tot de strijd in de vergaderruimtes, maar besteedt hij ook veel aandacht aan de programma’s die de VARA in de loop van ruim tachtig jaar heeft gemaakt. Volgens Wijfjes is het VARA-amusement doorgaans van hoge kwaliteit geweest, en is het ook met de VARA-journalistiek na de jaren zeventig bergopwaarts gegaan.

Omdat dit jubileumboek ongeveer gelijktijdig verscheen met het boek over De Telegraaf van Mariette Wolf, ligt het voor de hand de studies met elkaar te vergelijken. Dat ik Het geheim van De Telegraaf leuker vond om te lezen, ligt niet aan Wijfjes. Hij schrijft beter dan Wolf, maar haar boek doet denken aan een jongensboek, vol excentriekelingen, avonturiers, bohemiens, regelrechte schurken en brutale boefjes, die zich niets aantrokken van wat anderen acceptabel en fatsoenlijk vonden.

Het boek van Wijfjes daarentegen is vooral het verhaal van ideologische strijd en messcherpe ellebogen, waarbij die laatste lichaamsdelen toebehoorden aan mensen die pretendeerden te werken aan een betere en menselijker maatschappij. Na ruim 600 bladzijden hangen die lui je behoorlijk de keel uit.

Huub Wijfjes
VARA. Biografie van een omroep
639 p. Boom, € 49,95

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Begrijp het heden, begin bij het verleden: met HN Actueel leest u historische achtergronden bij het nieuws van vandaag. Nu de eerste maand voor maar 1,99.

Nieuwste berichten

Scène uit het grote offensief
Scène uit het grote offensief
Recensie

Blunders en rivaliteit kostten mensenlevens in de Slag om de Schelde

Dat Zeeland met de Slag om de Schelde het grootste Nederlandse slagveld werd in de Tweede Wereldoorlog had niet gehoeven. Het was anders gelopen als de Britse legeraanvoerder Bernard Montgomery minder eigengereid was geweest. Zijn rivaliteit met de geallieerde opperbevelhebber Dwight Eisenhower hielp ook niet mee, blijkt uit de documentaire Het grote offensief. De film...

Lees meer
Amsterdam leverde zijn Joden uit aan de Duitsers, concludeert het NIOD
Amsterdam leverde zijn Joden uit aan de Duitsers, concludeert het NIOD
Recensie

Amsterdam leverde zijn Joden uit aan de Duitsers, concludeert het NIOD

Eerst waren er excuses van het Amsterdamse gemeentebestuur, pas daarna verscheen het bijbehorende onderzoek van het NIOD. Beide trekken dezelfde conclusie: de gemeente gaf volle medewerking aan het beleid van de Duitse bezetter om Amsterdam judenrein te maken. Maar waar burgemeester Femke Halsema koos voor het perspectief van de slachtoffers, staat het NIOD vooral stil...

Lees meer
Atatürks secularisme putte uit Franse bronnen 
Atatürks secularisme putte uit Franse bronnen 
Nieuws

Atatürks secularisme putte uit Franse bronnen 

De beweging van de Jonge Turken, die zich aan het begin van het twintigste eeuw inzette voor de modernisering van het vaderland, liet zich door Franse ideeën inspireren. Dat laat historicus Remzi Çağatay Çakırlar zien in zijn proefschrift, waarop hij onlangs in Leiden promoveerde.  In 1925 gaf de intellectueel en Jonge Turk Abdullah Cevdet een...

Lees meer
Speelfilm <i>Perla</i>: communisten ruïneren jong stel
Speelfilm <i>Perla</i>: communisten ruïneren jong stel
Recensie

Speelfilm Perla: communisten ruïneren jong stel

We mogen denken dat we ons lot in eigen hand hebben, maar de speelfilm Perla dwingt tot bescheidenheid. Daarin ruïneert het communistische regime in Tsjechoslowakije het leven van een jong stel. Het drama opent met de inval in 1968 in Tsjechoslowakije door de legers van het Warschaupact. Daarna schakelt de film over naar 1981 in...

Lees meer