‘Je beste vrienden zitten bij de VARA,’ aldus de reclameslogan waarmee deze omroep in de jaren zeventig leden trachtte te werven. Terwijl de TROS zich afficheerde als ‘de grootste familie van Nederland’, presenteerde de linkse omroep zich als een hechte club van en voor gelijkgestemden: mensen die progressieve idealen en een kritische kijk op de maatschappij deelden.
In werkelijkheid vocht men elkaar de tent uit. Niet alleen woedde er binnen de VARA een permanente strijd tussen medewerkers die journalistiek integere programma’s wilden maken en radicalen die vooral wilden getuigen van hun engagement, ook lag voorzitter André Kloos voortdurend overhoop met de ondernemingsraad, die werd aangevoerd door beroepsintrigant en ‘Nieuw Linkser’ Jan Nagel. In deze volkomen verziekte sfeer delfde oud-vakbondsleider Kloos het onderspit en werd hij in 1979 gedwongen te vertrekken. Met zulke vrienden had de VARA nauwelijks nog vijanden nodig.
De crisis waarin de VARA eind jaren zeventig verkeerde kwam deels voort uit een dilemma waarvoor de omroep het grootste deel van zijn bestaan gestaan heeft: hoe kon men links én groot blijven, hoe vielen maatschappijkritiek en verheven idealen te combineren met het streven een zo groot mogelijk publiek te bereiken? In de omvangrijke en uitbundig geïllustreerde ‘biografie’ die Huub Wijfjes van de VARA schreef is deze spagaat een telkens weerkerend thema. Verweven hiermee is bovendien de voortdurende spanning tussen de omroep en de politieke partij waarmee men nauwe banden onderhield.
In 1925 begonnen als Vereniging van Arbeiders-Radio-Amateurs, die aanvankelijk zelf hun ontvangsttoestel in elkaar knutselden, ontwikkelde de omroep zich al snel tot een groot en populair lid van de ‘rode familie’. Binnen de SDAP-top hadden sommigen nogal wat bedenkingen tegen de nieuwkomer.
Zo was Henri Polak bang dat als de arbeiders veel naar de radio zouden luisteren, dat ten koste zou gaan van het lezen van goede boeken of het beoefenen van muziek. Ook de door de VARA uitgedragen ‘strijdcultuur’, waarbij in fel realistische hoorspelen veelvuldig werd gevloekt en ‘schunnigheden’ werden gedebiteerd, stuitte veel partijgenoten tegen de borst.
Na de oorlog was een deel van de PvdA-leiding tegen de terugkeer van de oude, verzuilde omroepen en vóór de oprichting van een nationale omroep. De formele banden met de sociaal-democratie werden in 1969 weliswaar doorgesneden, maar er bleven sterke personele betrekkingen tussen omroep en partij.
Gelukkig beperkt Wijfjes zijn verhaal niet tot de strijd in de vergaderruimtes, maar besteedt hij ook veel aandacht aan de programma’s die de VARA in de loop van ruim tachtig jaar heeft gemaakt. Volgens Wijfjes is het VARA-amusement doorgaans van hoge kwaliteit geweest, en is het ook met de VARA-journalistiek na de jaren zeventig bergopwaarts gegaan.
Omdat dit jubileumboek ongeveer gelijktijdig verscheen met het boek over De Telegraaf van Mariette Wolf, ligt het voor de hand de studies met elkaar te vergelijken. Dat ik Het geheim van De Telegraaf leuker vond om te lezen, ligt niet aan Wijfjes. Hij schrijft beter dan Wolf, maar haar boek doet denken aan een jongensboek, vol excentriekelingen, avonturiers, bohemiens, regelrechte schurken en brutale boefjes, die zich niets aantrokken van wat anderen acceptabel en fatsoenlijk vonden.
Het boek van Wijfjes daarentegen is vooral het verhaal van ideologische strijd en messcherpe ellebogen, waarbij die laatste lichaamsdelen toebehoorden aan mensen die pretendeerden te werken aan een betere en menselijker maatschappij. Na ruim 600 bladzijden hangen die lui je behoorlijk de keel uit.
Huub Wijfjes
VARA. Biografie van een omroep
639 p. Boom, € 49,95
Dit artikel is exclusief voor abonnees
