Dit jaar herdenken Nederland en Thailand vierhonderd jaar diplomatieke betrekkingen. De band tussen de landen werd midden negentiende eeuw hersteld met het bezoek van de Thaise ‘Vader des vaderlands’ aan Nederlands-Indië.
Als het gouvernement van Nederlands-Indië in 1870 van de consul in Bangkok hoort dat de koning van Siam plannen heeft om Java te bezoeken, is men in rep en roer. Geruchten gaan dat de vorst met een gevolg van ongeveer duizend personen zal reizen. De schrik zit er bij de Nederlandse bestuurders goed in, want wie gaat dat allemaal betalen? Bovendien is het aanzien van de jonge koning, die pas twee jaar op de troon zit, nog gering. De gouverneur-generaal krijgt echter in februari 1871 de opdracht van de minister van Koloniën om de Siamese vorst in overeenstemming met zijn rang te ontvangen en daarvoor de onvermijdelijke uitgaven te doen. In alle haast wordt met de voorbereidingen begonnen.
Nooit eerder hebben Thaise vorsten een stap buiten hun land gezet. Chulalongkorn, de Thaise Vader des Vaderlands die Siam als Rama V tussen 1868 en 1910 de moderne tijd zal binnenloodsen, wil zelf wel eens zien hoe de westerse wereld eruitziet. Eigenlijk was het zijn plan om naar Europa te zeilen, maar de regent van Siam vindt een dergelijke lange reis voor zijn minderjarige pupil te gevaarlijk.
Het bezoek aan Singapore en Java dient ook een ander belangrijk doel. De Europese koloniale expansie richt zich in toenemende mate op Zuidoost-Azië. Dat brengt gevaren met zich mee voor de onafhankelijkheid van het Siamese koninkrijk. Vooral de Fransen vormen een bedreiging. Een goede verstandhouding met de Britten kan hen wellicht in toom houden. Chulalongkorn bezoekt dan ook eerst Brits Singapore.
In Batavia (en Den Haag) is men zeer genegen om de koning op een correcte manier te ontvangen. Vooral omdat de Nederlanders daarmee duidelijk kunnen maken dat zij het machtsevenwicht in de regio willen handhaven. In deze periode zijn ze hard bezig hun positie als belangrijke handelsnatie in Azië te heroveren. Met Siam waren de contacten verbroken na het bankroet van de VOC in 1799 en de Franse overheersing. Het land wordt nu gezien als een potentieel belangrijk afzetgebied voor producten uit Nederlands-Indië en Europa.
Siam stelde zich met het Bowring-verdrag met Engeland in 1855 open voor uitgebreide contacten met Europese landen. Die sloten in de daaropvolgende jaren een voor een handelsverdragen met de Siamezen. Zo kwam in 1860 tussen Nederland en Siam het Verdrag van Vriendschap, Koophandel en Zeevaart tot stand. Nederland kreeg het recht vrije handel in Siam te drijven en opende daartoe een consulaat in Bangkok. In de daaropvolgende jaren ontstaan er echter irritaties aan beide kanten. Met name de assistentie van de Nederlandse consuls aan Nederlandse onderdanen in Siam, de zogenoemde extraterritoriale rechten, geven problemen. De reis van de Siamese koning is onder meer bedoeld om die glad te strijken.
Fransch sprekende schoolmeisjes
‘Het is dan ook een poetsen en wrijven, erger dan op een grooten schoonmaakdag in Holland. Ik begin dan ook te vreezen, dat men het den Koning van Siam zoo aangenaam maakt, dat hij niet meer vertrekt; of wel, dat onze Hooge Sierikauwer het hier te net gepoetst zal vinden, en zich hier niet te huis zal gevoelen,’ aldus een ambtenaar over de oproep van de assistent-resident aan de burgers van Batavia om hun huizen schoon te maken. De ontvangst van Chulalongkorn kost het Nederlands-Indische koloniale bestuur de nodige hoofdbrekens. De status van deze vorst, die geen banden heeft met de Europese vorstenfamilies, is niet helemaal helder. Hoe moet hij worden ontvangen en waar moet hij slapen? Komt er inderdaad zo’n groot gevolg mee? En wat komt Chulalongkorn überhaupt in Indië doen? Daarbij speelt mee dat de Nederlanders eigenlijk niet al te veel geld aan de ontvangst willen besteden, maar ook niet door hun koloniale rivalen voor gierig versleten willen worden. Nederland wil zeker niet bij de Engelsen achterblijven.
In de aanloop naar het bezoek ontstaat er een probleem als de koning duidelijk maakt dat hij ook de stad Semarang op Midden-Java wil aandoen. De koning is zeer geïnteresseerd in de recent aangelegde spoorweg tussen Semarang en de Vorstenlanden en wil alles weten over treinen en spoorwegbouw. De bestuurders zien voornamelijk een extra kostenpost, want ook in Semarang moet Chulalongkorn vorstelijk worden onthaald.
Op 27 maart 1871 is het eindelijk zover en wordt het koninklijk jacht op de rede van Batavia met saluutschoten verwelkomd. De koning maakt op zijn gastheren een buitengewoon vriendelijke, innemende en vooral waardige indruk. Hij wil van alles zien en werkt een druk programma af. Te druk volgens het Soerabaiasch Handelsblad, dat medelijden heeft met de jongeman die gedwongen wordt te kijken naar ‘Fransch sprekende, Engelsch zingende, six mains spelende schoolmeisjes, en tegen een onzichtbaren vijand strijdende troepen te Batavia, een bomvrij badhuis, gevoelvol voordragende, zingende en kaarten teekenende Weeskinderen te Samarang’.
De vorst bezoekt onder meer kerken, musea, weeshuizen, de Kamer van Koophandel, de dierentuin en uiteindelijk ook de spoorwegwerken in Semarang. De resident van deze stad telegrafeert naar de gouverneur-generaal: ‘Koning van Siam goed aangekomen en behoorlijk ontvangen is zeer tevreden’, en voegt eraan toe: ‘Ik zal mijn best doen met de toegestane tien duizend gulden toe te komen.’
Bufferstaat
Na Chulalongkorns bezoek verschijnen er veel kritische commentaren in de pers. Die richten zich vooral op de vermeende klunzige ontvangst in Semarang, waarbij protocollaire blunders begaan zijn. Toch kunnen de Nederlanders tevreden zijn. Ze zijn niet afgegaan voor hun koloniale rivalen, hun prestige is door het bezoek verhoogd en wellicht vloeien er grotere (handels)voordelen uit voort.
Ook de Siamese koning is voldaan. Dit bezoek is een eerste geslaagde poging om zichzelf te presenteren als een waardig leider van een onafhankelijke Aziatische staat. Gedurende zijn lange regering zal Chulalongkorn steeds meer bedreven raken in het laveren tussen de diverse koloniale machten in het gebied. Dat de Engelsen en Fransen inzien dat het nuttig is om Siam niet te koloniseren maar te handhaven als onafhankelijke bufferstaat tussen Brits Birma en Malakka enerzijds, en Frans Indo-China anderzijds, is deels een gevolg van zijn diplomatieke, maar ferme optreden.
Hoezeer het bezoek Chulalongkorn bevallen is blijkt uit een tweede verblijf in Nederlands-Indië, in 1896. Een jaar later reist hij voor de eerste keer naar Europa. Tijdens zijn negen maanden durende verblijf daar bezoekt hij ook Nederland. De koning wordt ontvangen door zijn zeventienjarige koninklijke collega Wilhelmina en is zo onder de indruk van de Nederlandse waterstaatkundige werken dat hij een aantal Nederlandse ingenieurs naar Thailand laat overkomen. Van 1902 tot 1909 legt ingenieur Homan van der Heide met een team van Nederlandse specialisten kanalen en sluizen aan in Siam.
Dit artikel is gebaseerd op het proefschrift ‘A True Hero’ door Kannikar Sartraproong, waarop zij op 28 april aan de Universiteit van Leiden promoveerde. In Leiden vindt van 9 tot 11 september het internationale symposium ‘Crossroads of Thai and Dutch History’ plaats. Zie www.iias.nl en www.nederland-thailand.nl
Dit artikel is exclusief voor abonnees
