De Geschiedenis top-20 van 2003

Wie deden ertoe als geschiedenisman of -vrouw in 2003? Wie was niet van de televisie weg te branden? Wie schreef het meest spraakmakende boek? Een top-20 samengesteld door de redactie van Historisch Nieuwsblad in samenspraak met deskundigen en journalisten.

20  Ruth Oldenziel (-)
Amerika-deskundige van NOVA. Pikte dit felbegeerde baantje in van Maarten van Rossem (zie 1). Treedt ook op voor Buitenhof en RTL Nieuws. Was erg veel op televisie dankzij de Oorlog. Is zeer ambitieus (‘Ik hoor alleen maar dat ik te snel ga, dat ik te veel hooi op mijn vork neem’). Was daarom zeer verguld met haar benoeming in mei 2003 tot deeltijdhoogleraar aan de Technische Universiteit Eindhoven. Ruth Oldenziel (1958) woonde tien jaar in de Verenigde Staten en promoveerde er in 1992 aan de gerenommeerde Yale-universiteit. Behalve van Amerika weet ze veel van techniek- en vrouwengeschiedenis. 

19  Dik van der Meulen (-)
‘Tsjonge,’ zei de bescheiden Dik van der Meulen (1963) toen hij van juryvoorzitter Wim Kok hoorde dat hij de AKO-literatuurprijs 2003 had gewonnen. Hij kreeg de prestigieuze prijs van 50.000 euro voor zijn biografie Multatuli. Leven en werk van Eduard Douwes Dekker, waarop hij in 2002 bij Cees Fasseur (zie ‘Uit’) promoveerde. Kok sprak van ‘een gewaagd project, want vorige biografen van Multatuli stierven voordat zij hun werk voltooid hadden’. Niet iedereen was blij met de bekroning. Arjen Peters van de Volkskrant vond Multatuli slecht geschreven ‘boekhoudersproza’. Van der Meulen gebruikt de 50.000 euro voor een onderzoek naar de Maya’s van Mexico. 

18  Johannes Houwink ten Cate (19)
Hoogleraar en directeur van het spiksplinternieuwe Centrum voor Holocaust- en Genocidestudies. Bij de opening van het centrum in september 2003 liepen nogal wat breedgeschouderde mannen met oordopjes rond. Er waren dan ook belangrijke gasten met een hoog veiligheidsrisico: de ambassadeurs van Israël en de Verenigde Staten. Eerder, op 8 mei, hield Johannes Houwink ten Cate (1956) zijn inaugurele rede. Eregast: ster-historicus Loe de Jong (zie 12). ‘Heeft Houwink ten Cate nog wel tijd voor zijn standaardwerk over de jodenvervolging in bezet Nederland?’ vroeg Vrij Nederland zich bezorgd af. De professor: ‘Nee, maar ik denk dat het boek in 2004 zal verschijnen.’ 

17  Amanda Kluveld (15)
Jong en controversieel. Wekte met een column in NRC Handelsblad de woede op van Indische Nederlanders omdat ze hen betitelde als ‘ouwetjes’ die zeuren. Ligt ook onder vuur van Micha Kat, de zelfbenoemde ombudsman van NRC Handelsblad. Die schreef op de website van Theo van Gogh (www.degezonderoker.nl): ‘Haar stukken munten uit door geforceerd intellectualisme, snobisme, gebrek aan actualiteit en een zeldzame politieke correctheid.’ Amanda Kluveld (1968) verruilde de Utrechtse Universiteit voor Humanistiek voor de Universiteit van Amsterdam, waar ze in het kader van ‘Het Nieuwe Generatie Offensief’ cultuur- en mentaliteitsgeschiedenis doceert.

16  Gert Oostindie (13)
‘Wat hebben we eigenlijk aan de Antillen?’ vroegen veel Nederlanders zich af. ‘Tja, wat hebben we aan Texel of Drenthe?’ was de wedervraag van Gert Oostindie (1955), expert inzake het Caribisch gebied. Humor heeft hij dus, de directeur van het Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde te Leiden. Hij had het maar druk vanwege de Curaçaose familie Godett en de permanente crisis rond de Antillen. Volgend jaar bestaat Het Statuut, de ‘grondwet’ van de Koninkrijksrelaties, een halve eeuw. Dan zal Oostindie, die er dikke boeken over schreef, het nog drukker krijgen. 

15  Hermann von der Dunk (16)
Vader van Thomas (zie 11). De emiritus hoogleraar zit nooit om een opinie verlegen. Hij bemoeide zich met de herdenking van de Tweede Wereldoorlog (‘een seizoensgebonden ritueel als de Matthaus Passion‘), de gekozen burgemeester (‘Het is over en uit met de Nederlandse nomenklatoera’) en natuurlijk de Oorlog (‘De Verenigde Saten worden door een akelige Republikein geregeerd’). Hermann von der Dunk (1928) vertelde in de Amsterdamse Balie geëmotioneerd over de jaren zestig, toen hij als progressief-liberaal professor plots in het reactionaire kamp belandde en verdacht werd gemaakt.

14  Jan Blokker (17)
Ontving de Gouden Ganzenveer 2003 voor zijn ‘belangrijke bijdragen aan de Nederlandse cultuur’. Moest bij de prijsuitreiking verstek laten gaan omdat hij in het ziekenhuis lag (‘Ik weet niet hoeveel procent, maar ze hebben een flinke hap uit mijn longen genomen’). Een flinke tijd geen columns en historische beschouwingen meer in de Volkskrant. Veel fans stuurden hem beterschapswensen. Na de zomer was Jan Blokker (1927) weer present, scherp als vanouds. Tegen Trouw: ‘Ik zit in een boom met mijn mitrailleur en af en toe schiet ik.’ 

13  Bart Jan Spruyt (-)
Grote Roerganger van het conservatisme. Bart Jan Spruyt (1964) studeerde geschiedenis in Utrecht en promoveerde in 1996 te Leiden. Oprichter en directeur van de Edmund Burke Stichting. Medeoprichter Joshua Livestro werd in juli aan de kant gezet (‘Livestro is wat communicatie betreft nog niet in de eenentwintigste eeuw aangeland’). Sindsdien is Spruyt Mister Conservatisme van Nederland. Schreef het hogelijk geprezen boek Lof van het conservatisme (2003) en het fel verguisde pamflet De crisis in Nederland en het conservatieve antwoord (2003). Maakt als minister van Normen en Waarden deel uit van het Kabinet van dagblad Trouw: ‘Er moeten opnieuw lijsten komen van feiten uit de West-Europese geschiedenis die ieder welopgevoed mens moet kennen.’ En over popmuziek: ‘Levert geen bijdrage aan een goede orde van de ziel.’ 

12  Loe de Jong (12)
‘Ik volg de gebeurtenissen in historisch Nederland nog altijd met grote belangstelling,’ zei de hoogbejaarde oud-directeur van het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie (NIOD) tegen dit blad. Even ging het niet goed met het ‘geweten der natie’, maar gelukkig herstelde Loe de Jong (1914) gauw van een gevaarlijke longonsteking. Tot veler verrassing was hij eind mei aanwezig bij de promotie van Jo Wolters in Amsterdam, waar hij fel oppositie voerde tegen diens studie Dossier Nordpol. Het Englandspiel onder de loep. Een onderwerp waarover De Jong natuurlijk uitgebreid schreef in zijn Grote Geschiedwerk. 

11  Thomas von der Dunk (10)
Zoon van Hermann (zie 15). Afgunstig: ‘Ik vind dat Maarten van Rossem (zie 1) wel erg vaak op televisie is. De afgelopen drie jaar was ik nog maar 25 keer te zien.’ Schreef twee boeken en tientallen bijdragen voor kranten, weekbladen en internet. ‘Bij Von der Dunk stel ik me de fanaat voor die 24 uur per etmaal onafgebroken achter z’n tekstverwerker zit en zichzelf nooit de luxe durft te gunnen om de ergste stilistische blindgangers onschadelijk te maken’ – een aframmeling door Jan Blokker (zie 14) in de Volkskrant. Thomas von der Dunk (1961) is motor- en SM-liefhebber. Tegen Het Parool: ‘Ik heb op SM-gebied specifieke wensen die maken dat ik wat gerichter moet zoeken. Ik moet er de grens wel eens voor over.’ 

10  Piet de Rooy (9)
‘Oei,’ zei de Amsterdamse hoogleraar Nederlandse geschiedenis tegen het universiteitsblad Folia, ‘volgend jaar zal ik wel dalen in die top-20 van Historisch Nieuwsblad, want ik ben niet bezig met een groot werk.’ Inderdaad. Gelukkig werden zijn voorstellen voor een beter geschiedenisonderwijs (de tien tijdvakken van de Rooy) na twee jaar dralen eindelijk door de minister van Onderwijs overgenomen. Piet de Rooy (1944) richtte bovendien in Amsterdam een Instituut voor Geschiedenisdidactiek op. 

9    Jan Peter Balkenende (5)
VU-historicus en minister-president. ‘Een Berlusconi. Een Tony Blair. Een Jacques Chirac. Onmogelijk. Ondenkbaar. Onvoorstelbaar dat zij ook maar een seconde achter in een volle kerk in vergetelheid zouden doorbrengen,’ noteerde zijn chroniqueur Gerard van Westerloo in Vrij Nederland. Zo wel Jan Peter Balkenende (1956). Hij was te laat op het feest van het honderdjarige Friesch Dagblad in de Kloosterkerk te Leeuwarden. Professor James Kennedy (zie 8) was nog lang niet uitgesproken. ‘Ik wacht wel even,’ zei de minister-president. Het duurde twintig minuten. Faalde inzake Margarita-gate en Mabel-gate. Slaagde er wel in een sociaal akkoord af te sluiten, maar dat mag ook wel als voormalig hoogleraar christelijk sociaal denken. Is zelf een verdienstelijk imitator van het EO-programma De muzikale fruitmand en de Amerikaanse predikant Jimmy Swaggart. Van Oranje-imitaties houdt hij niet. 

8    James Kennedy (14)
Nieuw knuffeldier van de media. James Kennedy (1963) trad in september aan als hoogleraar contemporaine geschiedenis aan de Vrije Universiteit. Komt uit het zwaar protestantse Orange City, een gehucht in Iowa, diep in de Verenigde Staten. Is getrouwd met een Nederlandse. Bestudeerde de jaren zestig en het Nederlandse euthanasiedebat, wat twee spraakmakende boeken opleverde. Is geliefd omdat hij ons Nederlanders zo aardig vindt. Nooit een echte revolutie, altijd maar praten, praten, praten. Let op: rijdt in een Mercury, een grote Amerikaanse slee. 

7    Gerard Aalders (-)
Enfant terrible van het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie. Drijft directeur Hans Blom (zie 2) regelmatig tot wanhoop. Alle boeken van Gerard Aalders (1946) ontketenen namelijk een fikse rel. Zo de Affaire Sanders (1996), waarin onthuld werd dat prins Bernhard lid was geweest van de NSDAP. Zo Roof. Ontvreemding van joods bezit tijdens de Tweede Wereldoorlog (1999), waarin de kwalijke rol van banken, verzekeraars en de effectenbeurs aan de kaak werd gesteld. Door dit boek gingen deze instellingen over tot herstelbetalingen. Zo ook dit jaar Leonie. Het intrigerende leven van een Nederlandse dubbelspionne, waarin het wederom ging over prins Bernhard. Hij zou in 1942 een brief aan Hitler hebben geschreven, waarin hij zich zou hebben aangeboden als stadhouder van het bezette Nederland. Bernhard: ‘Niks van waar! Vervelend en beschadigend, deze publicatie.’ Opnieuw moest Aalders bij Blom op het matje. 

6    Ad van Liempt (8)
Door Cornald Maas van de Volkskrant gedoopt tot ‘de Hilversum-heilige’. Presentator Joost Prinsen: ‘Van Liempt is een grote meneer in Hilversum. Heb je hem achter je, dan heb je de halve slag al gewonnen.’ Is baas van het populaire geschiedenisprogramma Andere Tijden en maakt samen met de Volkskrant en dit blad de Grote Geschiedenis Quiz (1 miljoen kijkers). Ad van Liempt is een druk baasje: hij spreekt op tal van historische bijeenkomsten en congressen, is columnist van de Volkskrant en was tijdens de zomer televisierecensent van NRC Handelsblad. Zijn boek Kopgeld. Nederlandse premiejagers op zoek naar joden (2002) beleefde een herdruk en doet het ook goed in het buitenland. Stond ermee op de longlist van de AKO-literatuurprijs. 

5    Geert Mak (4)
‘Dieses Buch habe ich verschlungen,’ noteert een lezer op amazon.com. De eeuw van mijn vader (in Nederland inmiddels 450.000 exemplaren verkocht) is in het Duits vertaald en het ziet ernaar uit dat het boek ook bij onze oosterburen een enorm succes wordt. Geert Mak (1946), ‘de vleesgeworden schattebout’ (Adriaan van Dis), droeg de Wibaut-leerstoel voor grootsteedse problematiek over aan Paul Scheffer om zich helemaal te kunnen wijden aan zijn nieuwe boek over Europa in de twintigste eeuw. Het verschijnt maart volgend jaar. 

4    Jan Luiten van Zanden (-)
Nederlands beroemdste historicus in het buitenland. Won de ‘Nederlandse Nobelprijs’, de Spinozapremie van NWO, waaraan een geldprijs van 1,5 miljoen euro is verbonden. ‘Hij behoort mondiaal tot de top in zijn vakgebied, de economische geschiedschrijving,’ vond de jury. Jan Luiten van Zanden (1955) werkt bij de Universiteit Utrecht en het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis. Hij is naast onderzoeker ook altijd huisman geweest: ‘Ik ga ook nu nog op woensdag mee naar voetbaltraining.’ Is zeer sociaal bewogen: ‘Ik heb duidelijk de drijfveer om met mijn historisch werk bij te dragen aan het verkleinen van de huidige kloof tussen arm en rijk.’ Dit blad berekende in 1996 dat Van Zanden de meest productieve historicus van Nederland was. Dat zal hij nog steeds wel zijn. 

3    Henk Wesseling (2)
‘Nog geen jaar uit Leiden vertrokken lijkt H.L. Wesseling zowaar een beetje soft geworden’ – het universiteitsblad Mare naar aanleiding van Wesselings nieuwe boek Europa’s koloniale eeuw. De koloniale rijken in de negentiende eeuw. Wesseling doet namelijk enkele morele uitspraken over het kolonialisme en dat is zeer tegen de Leidse gewoonte in. Europa’s koloniale eeuw werd verder goed ontvangen (‘een standaardwerk’) en belandde meteen op de bestsellerlijsten. Henk Wesseling (1937), de voormalige ‘Zonnekoning’ van Leiden, was er uiteraard bij toen Jaap de Hoop Scheffer in mei in Parijs samen met zijn Franse ambtsgenoot Dominique de Villepin een nieuwe Nederlands-Franse samenwerkingsraad ten doop hield. 

2    Hans Blom (1)
Hij liet een paar traantjes toen hem op 4 januari, op zijn zestigste verjaardag, een vriendenbundel werd aangeboden: Met alle geweld. Botsingen en tegenstellingen in burgerlijk Nederland. Hans Blom (1943), de man die vorig jaar het kabinet-Kok naar huis stuurde, had een relatief rustig jaar. Ander hoogtepunt van de directeur van het NIOD: aan tafel met George Bush na de opening van de Anne Frank-tentoonstelling in Washington. Vooraf: flauwe erwtensoep. Tegen dit blad: ‘Het is denkbaar dat ik een synthese over Nederland en de Tweede Wereldoorlog ga schrijven.’

1    Maarten van Rossem (3)
Peetvader van de televisiedeskundologen (zie 20, getipt 1, getipt 2). Had door de Oorlog een hectisch jaar. Dat ging niet onopgemerkt voorbij: ‘Maarten van Rossem, bekend van de televisie en de televisie’ (NRC Handelsblad), ‘Maarten van Rossem is maandagavond slechts twee keer op televisie’ (Algemeen Dagblad), ‘De al bijna tot decorstuk gestolde Maarten van Rossem’ (de Volkskrant), ‘Maarten van Rossem, hoogleraar Studio 2’ (NRC handelsblad). Schrijft ook nog voor Vrij Nederland, heeft een column in de GPD-bladen en geeft lezingen en voert debatten overal in den lande. Maarten van Rossem (1943), de amerikanist en hoogleraar te Utrecht, verdient de eerste plaats in de top-20 van 2003 omdat hij ons met veel humor historisch verantwoord door dit nare oorlogsjaar loodste. 

Uit 

5    Michiel Baud (20)
Directeur van het Centrum voor Studie en Documentatie van Latijns-Amerika. Onderzocht het verleden van de vader van Maxima. Moet de premier een historicus inschakelen om het verleden van Mabel Wisse Smit te onderzoeken? Baud tegen Het Parool: ‘Misschien ligt een privé-detective meer voor de hand.’ 

4    Willem Alexander (18)
Leids historicus en kroonprins. Geheel naar de achtergrond gedrongen door Margarita en Mabel. Dat is voorbij zo gauw zijn eerste kind er is. 

3    Henri Beunders (11)
Flirtte met de LPF en screende bovendien de kandidatenlijst van die partij voor de Tweede Kamer. Na het debacle van de LPF is van de Rotterdamse hoogleraar mediageschiedenis niets meer vernomen. 

2    Jan Bank (9)
Leids hoogleraar vaderlandse geschiedenis. Gaat over twee jaar met pensioen. Gedraagt zich nu al zo. Is historisch adviseur voor NOS-Actueel. 

1    Cees Fasseur (6)
Wilhelmina-biograaf. Thans raadsheer bij het Amsterdamse gerechtshof. Adviseerde prins Bernhard om Gerard Aalders (zie 7 van de top-20) voor het gerecht te slepen vanwege zijn uitlatingen over de zogenoemde stadhoudersbrief. Is lid van de raad van toezicht op de (wel erg blunderende) Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD). 

Getipt 
 
5    Wim Van den Doel
Protégé van Henk Wesseling (zie 3 van de top-20) en volgde hem op als hoogleraar algemene geschiedenis te Leiden. Schreef een aantal zeer leesbare boeken over Nederlands-Indië. Zegt zich met ‘de actualiteit te willen gaan bemoeien’. 

4    Ido de Haan
Protégé van Piet de Rooy (zie 10 van de top-20). Werd hoogleraar politieke geschiedenis in Utrecht als opvolger van de twee jaar geleden overleden Hans Righart. Schreef Het beginsel van leven en wasdom (2003), over de grondwet van 1848. Recenseert boeken voor NRC Handelsblad en levert veel stukken voor de opiniepagina. 

3    Judith Koelemeijer
Kreeg Het Gouden Ezelsoor 2003, de prijs voor het bestverkochte literaire debuut, voor Het zwijgen van Maria Zachea (150.000 exemplaren gingen over de toonbank), een schitterend portret van een naoorlogs katholiek gezin. Vorig jaar ook op deze plek getipt. Het wachten is op haar nieuwe boek. 

2    Rob de Wijk
Metro, schertsend: ‘Half in beeld zien we hoe de broek van zijn reet getrokken wordt en hoe een dappere studio-assistent nieuwe batterijen in Rob de Wijk inbrengt.’ Beleefde een mooie televisietijd dankzij de Oorlog. Is historicus en defensiespecialist, hoogleraar in Leiden en in Breda bij de Koninklijke Militaire Academie. Bovendien verbonden aan Clingendael. ‘Ik maak zo’n honderd uur per week.’ Vindt zichzelf ‘een duider’ en geen commentator zoals ‘zo’n Boekestijn’ (zie 1). ‘Een mening geven, dat kan iedereen.’ 

1    Arend Jan Boekestijn
‘Is zijn vijandigheid jegens mij u ook opgevallen? Vreemd. Rob de Wijk (zie 2) heeft het prima voor elkaar. Mooi contract met NOVA.’ Ook met Boekestijn, docent intenationale betrekkingen aan de Universiteit Utrecht, ging het goed dankzij de Oorlog. Optredens bij Barend en Van Dorp, NOVA, Netwerk, Studio 2. NRC Handelsblad noemde hem ‘een rechtse provocateur’; de man in de straat zegt volgens Boekestijn: ‘Jij bent goed.’ ‘Jaaah… ik kom in winkels en dan herkennen mensen me. Naamsbekendheid. Misschien dat ik daar in de toekomst nog iets aan heb. Weet u wel wat een universitair docent verdient?’