De weigering van minister Faber om lintjes toe te kennen aan COA-vrijwilligers roept herinneringen op aan de Lintjesaffaire van 1909-1910. Destijds raakte oud-premier Abraham Kuyper in opspraak door een omstreden onderscheiding. Volgens biograaf Johan Snel zette de affaire een streep door Kuypers plannen om een tweede keer premier te worden.
Minister Marjolein Faber (PVV) van Asiel en Migratie moest zich op woensdag 2 april in de Tweede Kamer verantwoorden voor haar weigering een handtekening te zetten onder de voordracht voor een koninklijke onderscheiding van vijf vrijwilligers van het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA). Het is niet de eerste lintjesaffaire in de parlementaire geschiedenis. Niemand minder dan Abraham Kuyper ging Faber voor.
Meer historische context bij het nieuws? Schrijf u in voor onze gratis nieuwsbrief.
In 1909 maakte de socialistische krant Het Volk bekend dat Kuyper zes jaar eerder als premier een lintje had toegekend aan de Amsterdamse zakenman Rudolph Lehman. Diezelfde Lehmann doneerde een jaar later maar liefst 11.000 gulden aan Kuypers Antirevolutionaire Partij. Er was een vermoeden van corruptie, omdat Kuyper naast premier en partijleider ook de beheerder van de partijkas was. Wat de zaak extra pikant maakte, was dat een zekere Mathilde Westmeijer – een jongedame met een omstreden reputatie – bemiddelde tussen Kuyper en Lehmann.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
Kuyper werd gechanteerd
De SDAP, die een diepe afkeer had van de Antirevolutionaire politicus, rook bloed. De partij wilde graag een parlementaire enquête naar de lintjesaffaire, maar de confessionele partijen staken hier een stokje voor. Als compromis kwam er een ereraad van oude wijze mannen die zich over de zaak moest buigen. Kuyper bekende schuld: ‘Het boetekleed ontsiert den man niet.’ SDAP-Kamerlid Frederik Willem Nicolaas Hugenholtz reageerde daarop sarcastisch: ‘Maar men hoeft er zich ook niet op te laten voorstaan.’ De conclusie van de ereraad luidde dat Kuyper nalatig was geweest, maar niet corrupt.
In zijn in 2005 gepubliceerde boek Het boetekleed ontsiert de man niet maakte historicus Jan de Bruijn op basis van nooit eerder onthuld archiefmateriaal een reconstructie van de zaak. Hij concludeerde dat de rol van Kuyper minder onberispelijk was dan deze staatsman had willen doen geloven. Kuyper hield details over de aard van zijn relatie met Mathilde Westmeijer verborgen. Hoewel er geen bewijs is voor een romantische verhouding, werd hij jarenlang door haar gechanteerd. Daarnaast interpreteerde Kuyper zijn belofte om alle relevante documenten aan de ereraad te overleggen zeer beperkt. Dat resulteerde in een vertekend beeld, dat voor hem voordeliger uitpakte.
Historicus en Kuyper-biograaf Johan Snel onderschrijft deze conclusie. Snel verklaart Kuypers besproken gedrag uit diens naïviteit. ‘Voor mijn studie heb ik als eerste het enorme Kuyper-archief geraadpleegd, dat nu ook op PDF staat zodat je er veel makkelijker in kan grasduinen. Ik heb natuurlijk gezocht naar aanwijzingen voor een eventuele romantische affaire tussen Kuyper en Mathilde Westmeijer. Maar uiteindelijk kon ik hier niets over vinden. Ook niet in de papieren van de mensen die dichtbij hem stonden. Kuyper leidde geen dubbelleven. Een extra aanwijzing daarvoor is dat de drie dochters die bij hem woonden hun vader altijd hoog hebben gehouden. Dat zouden ze denk ik niet hebben gedaan als hij een affaire had gehad.’
Kuyper bekende schuld: ‘Het boetekleed ontsiert den man niet.’
Volgens Snel was Kuyper echter wel corrupt in die zin, dat hij een lintje had toegekend aan iemand die zich onvoldoende aantoonbaar verdienstelijk had gemaakt voor het vaderland. ‘Kuyper dacht dat Lehman alles met oprechte bedoelingen deed, niet om een lintje te krijgen. Ook geloofde hij mejuffrouw Westmeijer op haar mooie ogen. Ze was een heel goede fantast en intrigant, die ook andere mannen voor de gek had gehouden en hun geld had ontfutseld. Ik denk dat Kuyper medelijden met haar had. Tegelijkertijd was hij kwetsbaar, omdat zij wist dat Lehmann het lintje eigenlijk niet verdiende. Ze heeft hem voor duizenden guldens gechanteerd. Later probeerde ze Kuypers opvolger Hendrikus Colijn ook in te palmen, maar hij was ongevoelig voor haar charmes en was ook niet kwetsbaar voor chantage.’
Ideale kop van jut
Dat Het Volk en de SDAP het zo op Kuyper hadden gemunt, had alles met de spoorwegstaking van 1903 en de zogenoemde worgwetten te maken. Dankzij Kuyper werd staken strafbaar gemaakt voor ambtenaren en werknemers in bepaalde sectoren, waaronder de spoorwegen. ‘Maar een deel van de SDAP-fractie steunde de worgwetten,’ vertelt Snel. ‘Tijdens de lintjesaffaire was Kuyper daarom voor Pieter Jelles Troelstra de ideale kop van jut waartegen hij zich kon profileren, om zo zijn positie binnen de partij te versterken.’
Kuypers reputatie was als gevolg van de lintjesaffaire niet verwoest, maar wel dusdanig beschadigd dat hij niet opnieuw minister-president kon worden. In eigen kring bleef Kuyper als stichter van een eigen krant (De Standaard in 1872), een eigen partij (de ARP in 1879), een eigen universiteit (de Vrije Universiteit in 1880) en een eigen kerk (de Gereformeerde Kerken, in 1886/1892) ‘de geweldige’. Onder buitenstaanders was zijn reputatie, om met de socialistische cartoonist Albert Hahn te spreken, ‘gedeukt, geknauwd, gehavend’.
Snel: ‘Vanwege zijn naïviteit treft Kuyper persoonlijk misschien geen grote schuld, maar politiek gezien was zijn veroordeling terecht. De laatste kans voor hem om terug te keren als minister-president was voorbij. Net als Joop den Uyl droomde Abraham Kuyper van een tweede kabinet. Maar net als het tweede kabinet-Den Uyl is een tweede kabinet-Kuyper er nooit gekomen.’
