Home De dood van Jo Mussert

De dood van Jo Mussert

  • Gepubliceerd op: 31 oktober 2010
  • Laatste update 07 apr 2020
  • Auteur:
    S Wiegerinck
  • 4 minuten leestijd

De Duitse aanval op Nederland in mei 1940 heeft aan circa 2200 militairen het leven gekost. Eén van hen was luitenant-kolonel Jo Mussert, een broer van NSB-leider Anton Mussert. Hij verloor op 14 mei het leven toen twee Nederlandse officieren hem wilden arresteren, omdat ze dachten dat hij een verrader was. Jo Mussert werd op 2 december 1880 geboren in Werkendam. Na zijn studie aan de Koninklijke Militaire Academie diende hij het grootste deel van zijn loopbaan bij de Genie. Toen hij zesenvijftig jaar was kreeg hij een hoge functie in Den Haag maar omdat hij niet voldeed, werd hij in maart 1940 garnizoenscommandant van Dordrecht. Daar zou hij bij een Duitse aanval weinig kwaad kunnen, zo dacht men. Maar het liep anders. Volkomen onverwacht landden Duitse luchtlandingstroepen op 10 mei ook bij Dordrecht. Ze namen posities in bij de bruggen over het Hollands Diep en de Oude Maas, in afwachting van de Duitse hoofdmacht die via Brabant zou oprukken. Al op de eerste dag van de oorlog bleek Mussert volkomen ongeschikt voor zijn taak: hij gaf vrijwel geen enkel bevel. De dagen daarna nam hij beslissingen die zijn manschappen zeer wantrouwig maakten. Zo liet hij liet eigen troepen beschieten, verbood hij enkele malen om Duitsers onder vuur te nemen en maakte hij persoonlijk een eind aan een succesvolle aanval op Duitse parachutisten. Daar kwam natuurlijk bij dat hij de broer van NSB-leider Anton Mussert was die, zo was de verwachting, de Duitsers met open armen zou ontvangen. Jo Mussert was weliswaar zelf geen lid van de NSB, maar zijn vrouw wel. Na twee dagen vechten had zelfs zijn adjudant alle vertrouwen in hem verloren. Op zijn initiatief werd Mussert van zijn taak ontheven, maar dit besluit werd enkele uren later door de legerleiding weer teruggedraaid. Op 13 mei werd de situatie in Dordrecht kritiek. Duitse tanks hadden de binnenstad bereikt en rolden op de Nederlandse stellingen af. Mussert weigerde te geloven dat het Duitse tanks waren omdat de legerleiding hem had verzekerd, dat er Franse pantserwagens onder weg waren. “Kijk maar eens goed luitenant, dan kun je het zelf zien”, zei Mussert tegen luitenant Boots van de stelling bij de Vriesebrug. Toen Boots en een aantal anderen uit de stelling kwamen om de tank goed te kunnen bekijken, opende die het vuur. Boots en negen van zijn ondergeschikten verloren hierbij het leven. Enkele uren later bleek de situatie in Dordrecht onhoudbaar en trokken de Nederlandse troepen zich terug over de Merwede. Ook daar waren de verhalen over Mussert inmiddels bekend. Toen kapitein Bom en luitenant Kruithof de volgende dag hoorden dat Mussert in het G.E.B.-kantoor Sliedrecht zat, besloten ze hem te arresteren. Zo hoopten ze te voorkomen dat hij ook daar de boel in het honderd zou sturen. Maar Mussert stribbelde hevig tegen. Toen hij zijn handen liet zakken dacht Kruithof dat Mussert naar zijn pistool greep. Hij aarzelde niet en schoot Mussert van korte afstand met vier schoten neer. Mussert stierf enkele uren later in het ziekenhuis van Gorinchem. Nederland had toen al gecapituleerd. Bom en Kruithof werden veroordeeld tot lange gevangenisstraffen. Met de bevrijding kwamen ze op vrije voeten. Beiden zijn inmiddels overleden. Volgens geschiedschrijver Lou de Jong was Jo Mussert geen verrader. Hij ziet zijn dood als het gevolg van Vijfde Colonnepaniek: het verschijnsel dat men in de chaos en spanning van die eerste oorlogsdagen volstrekt onschuldige burgers en militairen als landverrader ging beschouwen.  In die zin was zijn dood  vergelijkbaar met het neerschieten van kapitein-ter-zee Rost van Tonningen, een broer van NSB-topman Rost van Tonningen, door een marinier. Het meest recente en meest uitvoerige onderzoek naar de dood van overste Mussert is gedaan door majoor b.d. Hans Kleingeld. Hij kreeg via Kruithof kort voor diens dood in 2005, het uitgebreide Justitiedossier in handen. Dat ligt nu bij het Instituut voor Militaire Historie in Den Haag. Ook Kleingeld heeft geen bewijs gevonden dat Mussert een verrader was. Maar anders dan De Jong, meent hij dat de dood van Mussert niet kan worden afgedaan als een daad van twee overspannen officieren. Op grond van alles wat er in Dordrecht was gebeurd, meent Kleingeld, was en is er alle reden om aan de gezindheid van Mussert te twijfelen. Bom en Kruithof hadden daarom goede gronden om Mussert te arresteren. En wat het neerschieten betreft, bijna alle aanwezigen hebben gezien dat Mussert tijdens zijn arrestatie zijn handen in de richting van zijn pistool liet zakken. Kruithof heeft er zelf kort voor zijn dood tegenover Kleingeld over verklaard: “Ik heb hem niet zo maar doodgeschoten. Hij liet zijn handen zakken. Ik heb toen gedacht: die gaat schieten, ik ben hem voor. Ja, dan kun je later wel vragen: ‘Had je niet even moeten wachten?’ Maar zo was de toestand niet”. Dit verhaal is mede gebaseerd op informatie van Hans Kleingeld, schrijver van het boek: De dood van overste Mussert: een reconstructie. Te bestellen via hanskleingeld@veteranen.nl Oorspronkelijk verschenen op NOS.nl., 4 mei 2006

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Begrijp het heden, begin bij het verleden: met HN Actueel leest u historische achtergronden bij het nieuws van vandaag. Nu de eerste maand voor maar 1,99.

Nieuwste berichten

Chemische wapens in de Oudheid: bekogelde Hannibal zijn vijand met giftige slangen?
Chemische wapens in de Oudheid: bekogelde Hannibal zijn vijand met giftige slangen?
Artikel

Chemische wapens in de Oudheid: bekogelde Hannibal zijn vijand met giftige slangen?

De Verenigde Staten leggen sancties op aan Sudan omdat het leger chemische wapens zou hebben gebruikt in de burgeroorlog in het land. Volgens The New York Times zette de Sudanese legerleider Burhan chloorgas in bij gevechten met de paramilitaire eenheid Rapid Support Forces (RSF). Tijdens de Eerste Wereldoorlog gebruikten Duitse soldaten al chloorgas bij Ieper,...

Lees meer
Britse soldaten van de Light Brigade worden afgeslacht door de Russen op 25 oktober 1854. Geschilderd door Richard Caton Woodville, 1897.
Britse soldaten van de Light Brigade worden afgeslacht door de Russen op 25 oktober 1854. Geschilderd door Richard Caton Woodville, 1897.
Interview

’Voor Poetin heeft de claim op de Krim iets spiritueels, net als voor Catharina de Grote’

Tijdens de collegedag Het Russische imperium op 26 juni vertelt historicus Ivo van de Wijdeven over de geschiedenis van de Krim. Hij geeft voorproefje van wat hij die dag gaat vertellen: ‘De Krim is de mythische geboortegrond voor zowel de Oekraïners als de Russen.’ ‘De Krim is al eeuwenlang een twistpunt en daardoor de ideale...

Lees meer
Glas-in-loodraam in de kathedraal van Chartres
Glas-in-loodraam in de kathedraal van Chartres
Interview

Middeleeuwse kunst moest mooi én stevig zijn

Middeleeuwse kunst moest lang meegaan. Kunsthistoricus Jan van Daal ontdekte dat kunstenaars en opdrachtgevers contracten sloten over de duurzaamheid van kunstwerken.  ‘Kerken of gilden die in de Middeleeuwen een groot kunstwerk zoals een groot glas-in-loodwerk wilden laten maken, dachten na over hoelang dat mee moest gaan,’ vertelt Van Daal, schrijver van het proefschrift On Durable...

Lees meer
Woodrow Wilson en Edith Wilson
Woodrow Wilson en Edith Wilson
Artikel

Schandaal rond Bidens gezondheid: hij is niet de eerste president die zijn ziekte verzweeg

Uit een nieuw boek blijkt dat Joe Bidens gezondheidsproblemen tijdens zijn presidentschap erger waren dan gedacht. In 1919 probeerde president Woodrow Wilson zijn ziekte ook zoveel mogelijk uit de publiciteit te houden. Zijn vrouw Edith Wilson hield hem uit de wind en nam allerlei taken van hem over. In het boek Original Sin schrijven journalisten dat...

Lees meer