Home De avant-gardisten – Sjeng Schijen

De avant-gardisten – Sjeng Schijen

  • Gepubliceerd op: 20 mei 2019
  • Laatste update 25 mei 2023
  • Auteur:
    Rob Hartmans
  • 2 minuten leestijd
De avant-gardisten – Sjeng Schijen

‘Wij staan diametraal tegenover de hele oude wereld. Wij zijn niet gekomen om haar te vernieuwen, maar om haar te vernietigen.’ Hoewel deze uitspraak begin 1919 werd gedaan door een Rus, was hier niet een fanatieke communist aan het woord, maar een vertegenwoordiger van de artistieke avant-garde. Binnen de revolutie die zich begin twintigste eeuw in de kunsten voltrok, speelden tal van Russische kunstenaars en schrijvers een grote rol.

Hoewel ze weinig gemeen hadden met hun Italiaanse naamgenoten, werden ze doorgaans aangeduid als ‘futuristen’, en introduceerden zij geheel nieuwe uitingsvormen, zoals de performance, conceptuele kunst, abstracte schilderijen en installaties. Beeldend kunstenaars als Malevitsj, Tatlin, Kandinsky, Rodsjenko en Lissitsky, dichters als Majakovski, Charms en Chlebnikov, en een theatermaker als Meyerhold zetten de artistieke wereld op haar kop en trokken de aandacht met ultraradicale uitspraken en provocaties. Volgens Malevitsj was de oude kunst van nul en generlei waarde en kon die het best verbrand worden.

Vóór de Russische Revolutie waren zij randfiguren geweest, die door het culturele establishment met de nek werden aangekeken. Binnen enkele maanden na de communistische machtsovername, in oktober 1917, werd een flink aantal van hen echter benoemd als belangrijke bestuurders in de culturele sector. Malevitsj werd bijvoorbeeld belast met het beheer van de kunstschatten die in het Kremlin werden bewaard en Tatlin ging een rol spelen in de afdeling Kunsten van het nieuwe Volkscommissariaat voor Verlichting. Zijn bekendste werk is nog altijd het nimmer uitgevoerde ontwerp voor een gigantisch monument ter ere van de Derde Internationale.

Zo ontstond de mythe dat de Russische communisten aanvankelijk ook in cultureel opzicht heel vooruitstrevend waren geweest, en dat al die avant-gardistische kunstenaars pas in de problemen kwamen na de machtsovername door Stalin. In zijn nieuwe boek laat Sjeng Schijen zien dat dit inderdaad een mythe was. De communistische leiders beschikten doorgaans over een conventionele culturele smaak en hadden zich het liefst tot het artistieke establishment gewend, maar de leden daarvan weigerden merendeels of vluchtten het land uit. Veel avant-gardisten lieten zich aanvankelijk maar al te gewillig voor het karretje van de communisten spannen. Om er al spoedig achter te komen dat als er ergens geen artistieke vrijheid bestond, dat onder het communisme was. Ze werden gemarginaliseerd en velen van hen werden later gearresteerd en zelfs vermoord.
 
Rob Hartmans is historicus, journalist en vertaler.
 

De avant-gardisten. De Russische Revolutie in de kunst, 1917-1935
Sjeng Schijen
587 p. Prometheus, € 37,50

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Begrijp het heden, begin bij het verleden: met HN Actueel leest u historische achtergronden bij het nieuws van vandaag. Nu de eerste maand voor maar 1,99.

Dit artikel is gepubliceerd in Historisch Nieuwsblad 6 - 2019

Nieuwste berichten

Chemische wapens in de Oudheid: bekogelde Hannibal zijn vijand met giftige slangen?
Chemische wapens in de Oudheid: bekogelde Hannibal zijn vijand met giftige slangen?
Artikel

Chemische wapens in de Oudheid: bekogelde Hannibal zijn vijand met giftige slangen?

De Verenigde Staten leggen sancties op aan Sudan omdat het leger chemische wapens zou hebben gebruikt in de burgeroorlog in het land. Volgens The New York Times zette de Sudanese legerleider Burhan chloorgas in bij gevechten met de paramilitaire eenheid Rapid Support Forces (RSF). Tijdens de Eerste Wereldoorlog gebruikten Duitse soldaten al chloorgas bij Ieper,...

Lees meer
Britse soldaten van de Light Brigade worden afgeslacht door de Russen op 25 oktober 1854. Geschilderd door Richard Caton Woodville, 1897.
Britse soldaten van de Light Brigade worden afgeslacht door de Russen op 25 oktober 1854. Geschilderd door Richard Caton Woodville, 1897.
Interview

’Voor Poetin heeft de claim op de Krim iets spiritueels, net als voor Catharina de Grote’

Tijdens de collegedag Het Russische imperium op 26 juni vertelt historicus Ivo van de Wijdeven over de geschiedenis van de Krim. Hij geeft voorproefje van wat hij die dag gaat vertellen: ‘De Krim is de mythische geboortegrond voor zowel de Oekraïners als de Russen.’ ‘De Krim is al eeuwenlang een twistpunt en daardoor de ideale...

Lees meer
Glas-in-loodraam in de kathedraal van Chartres
Glas-in-loodraam in de kathedraal van Chartres
Interview

Middeleeuwse kunst moest mooi én stevig zijn

Middeleeuwse kunst moest lang meegaan. Kunsthistoricus Jan van Daal ontdekte dat kunstenaars en opdrachtgevers contracten sloten over de duurzaamheid van kunstwerken.  ‘Kerken of gilden die in de Middeleeuwen een groot kunstwerk zoals een groot glas-in-loodwerk wilden laten maken, dachten na over hoelang dat mee moest gaan,’ vertelt Van Daal, schrijver van het proefschrift On Durable...

Lees meer
Woodrow Wilson en Edith Wilson
Woodrow Wilson en Edith Wilson
Artikel

Schandaal rond Bidens gezondheid: hij is niet de eerste president die zijn ziekte verzweeg

Uit een nieuw boek blijkt dat Joe Bidens gezondheidsproblemen tijdens zijn presidentschap erger waren dan gedacht. In 1919 probeerde president Woodrow Wilson zijn ziekte ook zoveel mogelijk uit de publiciteit te houden. Zijn vrouw Edith Wilson hield hem uit de wind en nam allerlei taken van hem over. In het boek Original Sin schrijven journalisten dat...

Lees meer