Home Commotie over De Oost is onterecht

Commotie over De Oost is onterecht

  • Gepubliceerd op: 12 mei 2021
  • Laatste update 14 jun 2021
  • Auteur:
    Jos van der Burg
  • 5 minuten leestijd
Commotie over De Oost is onterecht

Je hoeft geen profeet te zijn om te voorspellen dat films over het Nederlandse optreden in de Indonesische Onafhankelijkheidsoorlog tot commotie leiden. Die is er dan ook over De Oost, waarin een Nederlandse soldaat zich in 1946 tegen de oorlogsmisdaden van Raymond Westerling keert. De woede van sommige organisaties van Indië-veteranen en Indische Nederlanders is onbegrijpelijk, want de film heeft juist begrip voor de Nederlandse soldaten.

Er ontstond vorig jaar oktober al commotie over toen alleen nog maar de trailer van De Oost te zien was. De Molukse belangenorganisatie van KNIL-veteranen Maluku4Maluku zag Nederlandse soldaten uitgedost in zwarte SS-achtige uniformen. Ook meende de organisatie te zien dat Westerling in de film een Hitlersnor heeft. Je kunt in een film zien wat je wilt, maar de uniformen van de soldaten die onder Westerling vechten in De Oost zijn donkergroen en Westerlings snor doet eerder aan filmster Clark Gable denken dan aan Hitler. Toch kondigde Maluku4Maluku acties aan tegen de film als de makers geen rekening zouden houden met hun bezwaren.

Fictieve elementen

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Begrijp het heden, begin bij het verleden: met HN Actueel leest u historische achtergronden bij het nieuws van vandaag. Nu de eerste maand voor maar 1,99.

Vorige week steeg na het zien van de film bij Maluku4Maluku en Federatie Indische Nederlanders (FIN) de woede tot een kookpunt. De FIN eiste in een kort geding dat vóór het begin van de film een waarschuwingstekstje te zien zou zijn, waarin stond dat het getoonde ‘een eigen interpretatie is van de producent en de regisseur’. Het tekstje dat na de aftiteling in De Oost te lezen is, en dat stelt dat de film geïnspireerd is op ware gebeurtenissen, maar dat sommige gebeurtenissen, personages en dialogen om dramatische redenen gefictionaliseerd zijn, is voor de Federatie Indische Nederlanders onvoldoende. Dat de rechter de eis afwees en oordeelde dat de makers van een historisch drama de vrijheid hebben om fictieve elementen toe te voegen, zal weinigen verbazen. Historische films zijn nu eenmaal altijd een dramatische interpretatie van de werkelijkheid.

Ook Maluku4Maluku heeft een rechtszaak aangespannen. Niet tegen de film, maar tegen de filmmakers, de ontwerpers van het bij de film horende lesprogramma, en distributeur Amazon. De aanklacht luidt: ‘groepsbelediging en zaaien van haat tegenover Molukse, Indische en Nederlandse slachtoffers en veteranen’. De uitspraak moet nog komen, maar ook deze aanklacht lijkt kansloos.

Begrip

De opwinding en woede van de genoemde organisaties is nogal onbegrijpelijk, omdat De Oost juist begrip toont voor de benarde situatie van Nederlandse en KNIL-soldaten in de Indonesische Onafhankelijkheidsoorlog. Ook laat de film zien hoe akelig en kil voor velen van hen de ontvangst in Nederland was na terugkeer uit de wrede guerrillaoorlog. Van trauma’s had nog niemand gehoord en werkgevers stonden niet te trappelen om veteranen die de Nederlandse braafheid achter zich hadden gelaten, in dienst te nemen.

De Oost begint met het binnenvaren in een Nederlandse haven van een passagiersboot met veteranen. Het schip wordt opgewacht door bootjes met demonstranten, die spandoeken omhoog steken met daarop kreten als: ‘Indië moet vrij’, ‘Vuile nazi’s’ en ‘Kindermoordenaars’. Ook worden de knullen op het dek bekogeld met verfbommen. Na deze openingsbeelden springt De Oost terug in de tijd en zien we begin juli 1946 een groepje verse Nederlandse rekruten op Java aankomen. Sommige van de jonge knullen hebben nooit eerder een voet buiten hun provincie gezet. Een commandant bewerkt hen in zijn welkomstwoord met propagandistische peptalk over hun missie: de Japanse marionet, lafaard en terrorist Soekarno, ‘die zijn rampokkers het land instuurde om te moorden, te roven en te verkrachten’, moet worden gestopt. Er moet worden afgerekend met ‘het arrogante idee dat die apen dit land zelf kunnen besturen’.

Historische films zijn altijd een dramatische interpretatie van de werkelijkheid

Met de zegen van de dominee (‘Wij vragen U om de kracht om de taak te vervullen die wij als christenen hier gekregen hebben’) kan de nieuwe lichting op pad. Onder hen de uit Limburg afkomstige Johan, die als zoon van een in strafkamp Vught opgesloten NSB’er wil bewijzen dat hij anders dan zijn vader wel deugt. Door zijn ogen kijken we naar de gebeurtenissen in de film.

Het soldatenwerk bestaat aanvankelijk uit weinig meer dan op patrouille gaan, waarbij de lokale bewoners wordt gevraagd of ze iets verdachts hebben gezien. De antwoorden laten zich raden. Johan, die heilig gelooft in de Hollandse missie in Indië, vindt dat patrouilleren nogal zinloos. Hij klaagt dat ze na maanden nog geen rebel hebben gezien. Hij snakt naar actie en krijgt die als Raymond Westerling, bijnaam De Turk, opduikt.

Moedige poging

De kapitein moet in Zuid-Celebes de orde gaan herstellen en zoekt soldaten die ‘tot aan de enkels in het bloed’ willen staan. Johan is onder de indruk van Westerlings vastberadenheid. Hij ziet in hem een man van geen woorden maar daden. Maar de schellen vallen hem van de ogen als hij ziet hoe meedogenloos Westerling optreedt. Kampongs worden ’s ochtends vroeg omsingeld, waarna voor het oog van alle bewoners criminele verdachten en vrijheidsstrijders standrechtelijk worden geëxecuteerd. Als Johan zich tegen deze oorlogsmisdaden verzet (‘Wat hier gebeurt, heb ik me niet voor ingeschreven’), verandert hij voor Westerling in een vijand met wie moet worden afgerekend.

Westerling zoekt soldaten die ‘tot aan de enkels in het bloed’ willen staan

Met een curieuze stijlbreuk laat De Oost in het slotdeel het oorlogsrealisme los en is Westerling een wraakzuchtige psychopaat, die met Johan een kat-en-muisspel op leven en dood speelt. Het einde van de film, dat zich jaren later in Nederland afspeelt als Westerling als operazanger optreedt, oogt helemaal surrealistisch. Onbegrijpelijk, dit loslaten van de historische feiten, want het doet afbreuk aan de realistische ambitie van de film. Het neemt niet weg dat De Oost een moedige poging is om een zwarte bladzijde uit de Nederlandse geschiedenis voor een groot publiek zichtbaar te maken.

 

De Oost is vanaf 13 mei te zien op Amazon Prime

Nieuwste berichten

New Yorkse politie neemt vingerafdruk van Duitser in 1917 als deel van de Alien Enemies Act
New Yorkse politie neemt vingerafdruk van Duitser in 1917 als deel van de Alien Enemies Act
Interview

Waarom Trump zich beroept op een 200 jaar oude wet om Venezolanen uit te zetten

De Verenigde Staten zetten honderden immigranten op het vliegtuig naar El Salvador, waar zij zonder proces in een gruwelijke gevangenis worden geïnterneerd. Trump gebruikt daarvoor de omstreden Alien Enemies Act, een wet uit 1798. Die was oorspronkelijk bedoeld om vijandelijke buitenlanders uit te zetten in tijden van oorlog, maar werd in de Eerste Wereldoorlog al...

Lees meer
De Nationale Dodenherdenking in 2014
De Nationale Dodenherdenking in 2014
Recensie

Herdenking van de Tweede Wereldoorlog is al tachtig jaar gevoelig

In 2001 opende Chris van der Heijden zijn ophefmakende boek Grijs verleden. Nederland en de Tweede Wereldoorlog met de even briljante als provocatieve zinnen: ‘Eerst was er de oorlog, daarna het verhaal van die oorlog. De oorlog was erg, maar het verhaal maakte de oorlog nog erger’. Deze zinnen schoten me te binnen, al lezend...

Lees meer
Prins Bernhard krijgt uitleg over de bewapening van de Northrop NF-5 op vliegbasis Gilze-Rijen
Prins Bernhard krijgt uitleg over de bewapening van de Northrop NF-5 op vliegbasis Gilze-Rijen
Onderzoek

Onderzoekscommissie wilde bewust niet weten hoe corrupt prins Bernhard daadwerkelijk was

De commissie die moest uitzoeken of prins Bernhard smeergeld aannam van Amerikaanse vliegtuigbouwbouwers, heeft haar werk niet goed gedaan. Dat concludeert historicus Philip Dröge in Historisch Nieuwsblad. Dröge baseert zich op het onlangs geopenbaarde archief van de toenmalige secretaris, Ad Geelhoed. De commissie had sterke aanwijzingen dat de prins nog corrupter was dan gedacht, maar...

Lees meer
Pius IX latere leeftijd
Pius IX latere leeftijd
Interview

Zieke paus Franciscus herinnert aan een paus die de macht verloor, maar zielen won

De wankele gezondheid van paus Franciscus is al wekenlang wereldnieuws. Waarom? Historicus Jeroen Koch vertelt hoe Franciscus’ verre voorganger paus Pius IX er in de negentiende eeuw in slaagde om van het Vaticaan een symbolisch en mythisch instituut te maken, in een tijd waarin de paus juist zijn wereldlijke macht verloor. Jeroen Koch, die samen...

Lees meer