De romantiek van Heligoland
Twee jaar na de Tweede Wereldoorlog, op Adolf Hitlers geboortedag, veroorzaakten Britse ingenieurs de grootste niet-nucleaire ontploffing uit de geschiedenis. Ze bliezen meer dan 6 miljoen kilo aan explosieven van de nazi’s op. De plaats van handeling was hoogst symbolisch: het Duitse eiland Heligoland, dat decennialang had gediend als pion in het Brits-Duitse schaakspel, om te eindigen als heilige graal van het Derde Rijk. Het puin van de explosie – en eerdere Britse bombardementen – werd door de Britten op het Duitse vasteland gestort.
Over dit relatief onbekende eiland met een oppervlakte van 1,7 vierkante kilometer heeft de Britse historicus Jan Rüger een boeiende biografie geschreven. Aan het begin van de negentiende eeuw was het door de Britten op de Denen veroverd en ingelijfd bij hun wereldrijk. Het deed vooral dienst als toeristenoord en smokkelpost voor goederen naar het Europese vasteland. Tevens bleek het ‘heilige land’ inspiratie te bieden. Heinrich Heine schreef er brieven en Hoffman von Fallersleben componeerde er ‘Deutschland, Deutschland, über alles̕.
Het eiland was een plek waar Britten en Duitsers in harmonie samenwerkten – als zoölogen bijvoorbeeld –, maar na het ontstaan van het Duitse keizerrijk zag Berlijn het vooral als Britse provocatie. In 1890 overhandigden de Britten het tegen de wil van de 3000 inwoners aan de keizer, in de hoop de Duitse expansiedrift te bevredigen. Na deze vroege vorm van appeasement veranderde het paradijselijke eiland al snel in een gemilitariseerde voorpost. Na de Eerste Wereldoorlog vernietigden de Britten de haven en de forten.
De romantische aantrekkingskracht bleef bestaan. Halverwege de jaren twintig kwam de jonge Leni Riefenstahl er de rotsen en gletsjers filmen voor Der heilige Berg. Niet geheel toevallig leidde dit tot een bedevaart naar Heligoland van Adolf Hitler en Joseph Goebbels. Na de British Bang van 1947 bleef het Duits grondgebied en symboliseert Heligolands anonieme bestaan de vreedzame Brits-Duitse verhoudingen. Maar, zo besluit Rüger zijn studie, de geschiedenis bewijst dat die situatie niet voor lief kan worden genomen.
Patrick van IJzendoorn is correspondent voor de Volkskrant in Groot-Brittannië.
Heligoland: Britain, Germany and the struggle for the North Sea
Jan Rüger
370 p. Oxford University Press, € 29,55
Dit artikel is exclusief voor abonnees
