BOEKEN: Van dorpsplein tot cyberspace – Joris van Eijnatten

Bij het woord ‘cyberspace’ dacht je aan de onmetelijke ruimte van het heelal. De belofte leek te zijn dat er in de wereld van de geest ook zo’n ruimte aan het ontstaan was, waarin oneindig veel te verkennen viel. Het was alsof er een compleet nieuwe wereld naast onze gewone alledaagse, fysieke ontstond: een soort platonische verdubbeling van de wereld, maar niet zo karig als Plato’s zuivere ideeënwereld. Eerder een wereld met een enorme veelheid en veelvuldigheid.

Maar wat ooit cyberspace heette, bleek uiteindelijk geen andere wereld te zijn en is gewoon een onderdeel van onze leefwereld geworden, merkt Joris van Eijnatten op. Tegelijkertijd leven we volgens hem ook nog steeds op het dorpsplein. Door moderne communicatietechnologie is dat wel veranderd, maar nog steeds is het herkenbaar. In de wereld van internet dient het dorpsplein zich trouwens in allerlei gedaanten aan. Denk aan gezellig babbelende of ruziënde twitteraars.

Alles blijft. Zo heb ik althans de boodschap van Van Eijnattens boek over de geschiedenis van de communicatie opgevat. Dat wil zeggen, er komen in de geschiedenis veel nieuwe mogelijkheden tot contact bij, maar mensen blijven ook communiceren op oude vertrouwde manieren.

Van Eijnatten biedt geen chronologische opgezette geschiedenis. Hij rafelt zijn onderwerp, dat zo ongeveer het hele sociale verkeer van de mensheid van oude tijden tot heden omvat, thematisch in allerlei aspecten uiteen. Het boek bevat bijvoorbeeld een hoofdstuk over ‘natuurlijke locomotie’, met paragrafen over ‘voeten’, ‘hoeven’, ‘wielen’, ‘pedalen’ en ‘zeilen’. Een eindje verderop begint het onderdeel over ‘gebaande wegen’ bij ‘paden’, waar die voeten, maar ook hoeven van paarden of kamelen of fietswielen, zich over voortbewogen.

Je hobbelt op die manier door de geschiedenis: ineens kun je van cyberspace zomaar bij een geïllustreerde bijbel zijn die Karel de Kale in 845 aan een groep kanunniken schonk.

Van Eijnatten voert de lezer mee over de hele wereld. Van de binnenkomt van TROS, EO en Veronica in het Nederlandse omroepbestel gaat hij over op omroepmodellen in Japan, Engeland en Australië. Over Japan heeft hij het trouwens opvallend vaak.

Dit is een boek dat de gemiddelde Amerikaanse recensent waarschijnlijk als ‘duizelingwekkend’ zou omschrijven. Dat is het ook. Het gaat over van alles en nog wat: een grabbelton vol boeiende verhalen en leuke wetenswaardigheden (aan de faxmachine werd al in de negentiende eeuw gewerkt). Alles wat er over woord, tekst, geluid en beeld te zeggen valt, komt langs. Zelfs geur – want die deelt ook iets mee – komt aan de orde. De lezer moet zich wel gewillig mee laten leiden. De indeling is vernuftig, maar de auteur vertelt en poneert meer dan dat hij problematiseert.