‘Grijp het EU-referendum aan om uw kennis over de Europese geschiedenis bij te spijkeren.’ Een bordje met deze uitnodigende tekst boven een boekentafel van een Waterstones-filiaal in Londen haakt aan bij de Brexit-stemming op 23 juni aanstaande. Daaronder ligt een tiental boeken over Europa of de EU, van Geert Maks In Europe tot Daniel Hannans A Doomed Marriage: Britain and Europe. Er lijkt weinig drang te bestaan het Europese project te verdedigen. Die taak had kunnen worden vervuld door gerenommeerde en eurogezinde historici als Timothy Garton Ash of Niall Ferguson. Maar de meeste boeken zijn eurosceptisch van toon. Ook aan de schrijftafel zijn eurosceptici een stuk strijdvaardiger dan hun rivalen.
Euroscepticus ziet scherp wat er mis is met de Unie
Het voornaamste historische boek is The EU: an Obituary van de historicus John Gillingham. Daarin beschrijft hij het ontstaan van de Europese Unie op chronologische wijze. Gaandeweg, zeker vanaf het moment dat Jacques Delors ten tonele verschijnt, wordt de toon somber. Alle euvels van de Unie komen voorbij, zoals de overdadige bureaucratie, het luxeleven van de eurocraten en de gebrekkige democratie. De euro was volgens Gillingham een fundamentele denkfout, omdat een economisch middel werd gebruikt om een politiek doel te bereiken.
Curieus is dat Gillingham Brussel aan de ene kant een socialistisch paradijs noemt en het tegelijkertijd beschrijft als een lobbycentrum voor het bedrijfsleven. Ook negeert hij grotendeels de verdiensten van de Europese samenwerking. De langdurige vrede tussen Frankrijk en Duitsland bijvoorbeeld, krijgt niet de aandacht die hij verdient. Ook het vrije verkeer van personen komt er bekaaid vanaf – al heeft dit voordeel zich met de huidige migrantencrisis als een boemerang tegen voorstanders van de eenwording gekeerd.
Dit is een typisch eurosceptisch boek, in die zin dat het een goede analyse is van wat er mis is met Europa, zonder dat het een duidelijke oplossing geeft. Gillingham stelt een grootscheepse ‘renationalisering’ voor, een soort terugkeer naar de Europese Economische Gemeenschap van weleer. Dat lijkt te ambitieus, maar in het geval van een Brexit op 23 juni niet langer ondenkbaar.
Patrick van IJzendoorn is correspondent in Londen voor de Volkskrant.
The EU: an Obituary
John Gillingham
282 p. Verso, € 16,-
