Home BOEKEN: IJzeren Koninkrijk – Christopher Clark

BOEKEN: IJzeren Koninkrijk – Christopher Clark

  • Gepubliceerd op: 25 november 2015
  • Laatste update 07 apr 2020
  • Auteur:
    Willem Melching
  • 2 minuten leestijd
BOEKEN: IJzeren Koninkrijk – Christopher Clark

Christopher Clark werpt nieuw licht op het militarisme.

Op 25 februari 1947 maakten de geallieerden korte metten met het voortbestaan van Pruisen. Volgens Churchill was Pruisen de ‘oorzaak van de pest’, de bron van het Duitse militarisme dat tot drie keer toe een oorlog was begonnen. Sindsdien woedt er een heftige discussie over de ‘ware aard’ van Pruisen.

Vooral in Duitsland loopt deze strijd hoog op. Conservatieve historici wijzen op de positieve erfenis van Pruisen: de onkreukbare bureaucratie, grote culturele en wetenschappelijke prestaties, en het feit dat tenminste een deel van de aristocratie probeerde Hitler te vermoorden.

Kritische, veelal linkse historici wijzen graag op het overspannen nationalisme, het militarisme en het gegeven dat in Pruisen de ontwikkeling van de democratie achterbleef in vergelijking met ‘normale’ landen als Groot-Brittannië en Frankrijk.

Lange tijd was het gebruikelijk om de opkomst van het nazisme in 1933 als het resultaat te beschouwen van een eigen Pruisische ontwikkeling: de Sonderweg-theorie. Een eigen Duitse weg, die uiteindelijk naar Auschwitz bleek te leiden. Vanaf de jaren tachtig zien we een zekere herwaardering voor bepaalde aspecten van de Pruisische geschiedenis, maar de beroemde historicus Hans Ulrich Wehler meldde nog in 2002: ‘Preußen vergiftet uns.

Centrale these van het nieuwe boek van Christopher Clark is dat Pruisen – door zijn onbeschutte ligging in het midden van Europa – voortdurend op zoek was naar veiligheid. Om die te realiseren had Pruisen een relatief groot leger en breidde telkens het grondgebied uit. Maar daardoor raakten de buren verontrust en kwam een eigen identiteit maar moeizaam van de grond.

Als een relatieve buitenstaander kan de Britse Clark een eigen standpunt innemen boven de gepolariseerde Duitse fronten. Dat doet hij met veel overtuigingskracht. Als uitgangspunt neemt hij bekende clichés over Pruisen en analyseert ze op basis van recente wetenschappelijke inzichten om tot een genuanceerd oordeel te komen. Zijn kennis over de Pruisische geschiedenis is verbazingwekkend en met veel oog voor detail haalt hij overal zijn voorbeelden en bewijzen vandaan.

Soms weet hij niet helemaal onderscheid te maken tussen hoofd- en bijzaken, maar saai wordt het nooit. In toegankelijk proza ontvouwt Clark telkens nieuwe vergezichten. Rode draad zijn de achtereenvolgende vorsten, maar deze worden afgewisseld met uiterst leesbare hoofdstukken over uiteenlopende onderwerpen zoals de Verlichting, religie, kunst en cultuur, architectuur, het leger en vrouwen. Een mooi boek voor iedereen met een gezonde belangstelling voor ons altijd interessante buurland.
 
Willem Melching is Duitsland-deskundige.
 
IJzeren Koninkrijk. Opkomst en ondergang van Pruisen 1600-1947
Christopher Clark
847 p. Bezige Bij, € 59,90

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Begrijp het heden, begin bij het verleden: met HN Actueel leest u historische achtergronden bij het nieuws van vandaag. Nu de eerste maand voor maar 1,99.

Nieuwste berichten

Studenten demonstreren tegen Trumps aanval op Harvard en andere Amerikaanse universiteiten.
Studenten demonstreren tegen Trumps aanval op Harvard en andere Amerikaanse universiteiten.
Interview

Historici in Amerika voelen angst: ‘Slavernij, gender en klimaat zijn nu verboden woorden’

President Donald Trump richt zijn vizier op universiteiten die hij ‘te woke’ vindt. Wie niet stopt met zijn diversiteitsbeleid, verliest subsidie. Zijn de Verenigde Staten nog wel het beloofde land voor wetenschappers? ‘Ik denk absoluut na over een terugkeer naar Nederland.’ Ze had in april een beurs aan moeten vragen voor haar onderzoek, maar Andrea...

Lees meer
CERN voltooit de eeuwenoude zoektocht van alchemisten: lood verandert in goud
CERN voltooit de eeuwenoude zoektocht van alchemisten: lood verandert in goud
Artikel

CERN voltooit de eeuwenoude zoektocht van alchemisten: lood verandert in goud

Langs mystieke én langs praktische weg onderzocht alchemist Jan Baptista van Helmont de mens en de wereld. Hij droomde van magische zalven en spirituele zaden en liet scheikundigen een belangrijke erfenis na. Maar zijn ideeën brachten hemzelf in grote problemen. Naar verluidt had Jan Baptista van Helmont rare, ketterse dingen beweerd. Dat het zweet van...

Lees meer
Portret Jean-Marc van Tol
Portret Jean-Marc van Tol
Interview

Jean-Marc van Tol: ‘Laat Johan de Witt op zijn sokkel staan’ 

Jean-Marc van Tol laveert al jaren tussen wetenschap en literatuur. Hij werkt aan een romantrilogie over raadpensionaris Johan de Witt. Inmiddels zijn er twee delen verschenen, Musch en Buat. Daarnaast is hij coauteur van een nieuw historisch boek over zijn held: De wereld van De Witt. ‘Historici moeten zich op feiten baseren, maar ook hun...

Lees meer
Adolf Hitler en Francisco Franco
Adolf Hitler en Francisco Franco
Beeldessay

Franco liet Hitler in de steek 

Ideologisch had de Spaanse dictator Francisco Franco veel raakvlakken met de fascisten in Duitsland en Italië. Toch koos hij tijdens de Tweede Wereldoorlog niet echt voor hen.   Het was geen geslaagde ontmoeting. Nazileider Adolf Hitler zou na afloop hebben gezegd dat hij liever een paar kiezen liet trekken dan nog een keer af te spreken...

Lees meer