In De rattenlijn richt Philippe Sands zijn speurdersoog op de Oostenrijkse SS-generaal en nazibestuurder Otto Wächter (1901-1949). Deze was ‘bevelsverantwoordelijk’ voor massamoorden op Joden in Galicië en Krakau. De vraag bij dit biografische cold case-onderzoek is: was Otto schuldig, waaraan precies en waarom? Maar eerst reconstrueert Sands Otto’s leven. Op 10 mei 1945 verdween hij spoorloos. Om later, op 13 juli 1949, in Rome in de armen van een foute bisschop te overlijden aan een verdacht plotselinge ziekte. Vlak voor hij via ‘de rattenlijn’ – een door het Vaticaan gefaciliteerde ontsnappingsroute voor oud-nazi’s – naar Argentinië zou vluchten.
De rattenlijn is Sands’ indrukwekkende magnum opus met vertrouwde elementen als ‘de wet’ en ‘rechtvaardigheid’. Zoals altijd bij hem is dit een persoonlijk verhaal: hij zoekt de waarheid over de voor hem verzwegen Joodse familiegeschiedenis. Zijn grootvader uit Lemberg verloor daar zijn hele familie.
Otto’s karakter blijkt eendimensionaal: hij toonde zich te weinig menselijk. Zijn periode van ‘goed bestuur’ (de etnische zuivering) in Lemberg leverde zijn opdrachtgevers een bonus op: ‘20.952 gouden trouwringen, 343.100 zilveren sigarettenetuis, 1257 gouden polshorloges, 7 postzegelalbums en een koffer vol vulpennen.’ Zo doemt Otto uit De rattenlijn op als een voorbeeldige carrièrejager, tot alles bereid – een zielloze, kille uitvoerder.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
Zijn vrouw Charlotte is uit ander hout gesneden: ze is de vragende partij in hun relatie. Ze is erg jaloers, en daar heeft ze reden toe, want vrouwen vallen als een blok voor haar disponibele man. Toch blijft het Otto voor en na. Ze steunt hem als hij zich van 1945 tot 1948 hoog in de Oostenrijkse Alpen schuilhoudt en van berghut naar berghut verkast. Otto financierde daarna zijn vlucht naar Italië met kunst, die hij samen met Charlotte had geroofd.
Uiteindelijk wordt de excentrieke slotheer Horst, een van hun zonen, het stuwende personage in De rattenlijn. Hij blijft geloven in zijn vaders ‘fatsoen’. Een nazi is Horst niet, wel een goede zoon, tegen de keer loyaal aan zijn moeder. Sands suggereert dat Horst, net als Charlotte, bipolair is. Horsts theorie dat Otto vergiftigd is leidt tot het duizelingwekkende slotdeel van het boek, waarin de jurist Sands elk spoor van bewijs en tegenbewijs, detail na detail, tegen het licht houdt.
Jeroen Vullings is biograaf en criticus.
De rattenlijn. Leugens, liefde en gerechtigheid op het pad van een nazi-vluchteling
Philippe Sands, vert. George Pape
468 p. Spectrum, € 27,99
