Beeldgeheim

Een onbekende historische foto. Is het verhaal erachter te vertellen? Schrijvers Jan van Aken en Arthur Japin doen een poging.

‘Duinen en strandtenten,’ zegt Van Aken meteen. ‘Nederlandse soldaten exerceren aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog, met op de achtergrond een zandkasteel.’ ‘Volgens mij zijn het eerder ruïnes, ze lijken antiek,’ ziet Japin. Van Aken herstelt zich. ‘Inderdaad, geen strand, eerder een woestijn of een rotsachtig terrein.’
        ‘De steenresten op de voorgrond lijken me van contemporaine huizen die werden verwoest door de bombardementen,’ peinst Japin. Van Aken: ‘Die tentjes zijn vreemd. Het zijn de tentjes van de Romeinse kampen Petitbonum en Babaorum uit Asterix. Ik ken een Griekse camping die er vol mee staat. Gaat dit over de Griekse burgeroorlog?’, vraagt hij zich af. ‘Of zijn dit Griekse soldaten in de Tweede Wereldoorlog?’
        ‘Wie zijn die marcherende soldaten?’ wil ook Japin weten. ‘Het zijn maar weinig mannen. Is hun regiment zojuist uitgedund? Ik kan hun gezichten niet goed zien,’ klaagt hij. ‘De vlaggen en de helmen zijn de sleutels tot de foto,’ stelt Van Aken gerust. ‘De helmen van de lopende soldaten hebben iets van tropenhelmen, zoals de Engelsen die droegen in de zulu wars en de boerenoorlog. Maar daarmee is het portret op de heuvel weer in tegenspraak.’
        ‘Het is het portret van Mussolini,’ weet Japin. ‘Dat in combinatie met een woestijnlandschap verraadt veel. Dit kan weinig anders zijn dan een Italiaans kamp in Ethiopië. Zijn de soldaten dan Ethiopiërs, die het net hebben ingenomen? Dan zouden ze de afbeelding van Mussolini als eerste neerhalen.’ Van Aken betwijfelt dit. ‘Het zou ook een foto kunnen zijn van de vijand. Ken uw vijand. Misschien is het een doel voor schietoefeningen met tanks.’ ‘Of hij staat daar om de vijand, die wellicht dichtbij is, te provoceren,’ gist Japin. ‘Nee, ik denk toch aan het Italiaanse soldaten.’
         Van Aken is niet overtuigd. ‘De vlaggen moeten haast wel stars-and-stripes zijn. Maar als dit Amerikaanse soldaten zijn, is de locatie moeilijk. Het kan Korea zijn of de Mojave-woestijn in het westen van de Verenigde Staten; de proef met kernwapens in de jaren veertig of vijftig.’ Japin is eruit. ‘Een Italiaans kamp in Ethiopië; dat wil zeggen dat de foto ongeveer in 1935 is gemaakt.’ ‘Vietnam in de vroege jaren zestig,’ probeert Van Aken nog. Dan geeft hij het op: ‘Ik geloof niet dat ik eruit kom!’
        ‘Mij als schrijver intrigeert maar één figuur’, dagdroomt Japin wat na. ‘De man achter de marcherende soldaten die wegloopt. Hij houdt de oorlog voor gezien. Als ik het verhaal van deze foto zou beschrijven, zou het vanuit hem zijn. Waarom is hij anders dan de anderen? Waar denkt hij aan? Zijn geliefde woont in Treviso, maar hoe het ze? Bij welke naam noemt hij haar, als hij zo meteen in zijn tent in een brief gaat vertellen wat hij heeft meegemaakt?’

Uitleg: Italië gaat op 3 oktober 1935 over tot de aanval op Abessinië (het huidige Ethiopië). Het veroverde rijk werd met de oude Italiaanse koloniën samengevoegd onder de naam Africa Orientale Italiana. De koning van Italië werd keizer van Ethiopië. Op de foto marcheren Italiaanse troepen langs een grote afbeelding van Benito Mussolini, nadat zij het fort van Adegoa hebben veroverd. Op de achtergrond zijn de ruïnes ervan te zien.