Ronald Reagan voorkwam dat de Verenigde Staten in 1986 instemden met een uitbreiding van de Verdragen van Genève. De nieuwe afspraken zouden de inzetbaarheid van Amerikaanse kernwapens beperken en speelden volgens het Pentagon terroristen in de kaart. Dat blijkt uit vrijgegeven documenten.
Al in 1977 ondertekenden verschillende landen in Zwitserland het Eerste Aanvullende Protocol bij de Verdragen van Genève: extra afspraken over de bescherming van slachtoffers bij internationale conflicten. In Protocol I stonden tientallen wetten die de veiligheid van burgers moesten garanderen in tijden van oorlog. Zo spraken landen onder meer af dat een aanval op een burgerdoel een oorlogsmisdaad was en dat vrouwen, kinderen, medici en journalisten meer bescherming moesten krijgen.
Meer historische verhalen lezen? Schrijf u in voor onze gratis nieuwsbrief.
Ook de Verenigde Staten ondertekenden het amendement, maar de bekrachtiging van het protocol liet op zich wachten. Halverwege de jaren tachtig moest de regering-Reagan een besluit nemen over het ratificatieproces. ‘Reagan was er, voornamelijk op instigatie van de militaire top in het Pentagon, faliekant op tegen om de Senaat te vragen dit protocol te bekrachtigen,’ vertelt Clingendael-onderzoeker Ko Colijn. Vooral afspraken over de beperking van het gebruik van kernwapens vormden een probleem, blijkt uit de vrijgegeven documenten. ‘De Amerikaanse militaire top wilde niet dat atoombommen tot de “inhumane” wapens zouden worden gerekend, net als biologische wapens of landmijnen.’
‘In kwesties van defensie- en kernwapenbeleid is Nederland geen dwarsligger maar volger’
Dit artikel is exclusief voor abonnees
Veel NAVO-landen dachten daar anders over. ‘Lidstaten als Italië, Groot-Brittannië, Duitsland, Noorwegen en België wilden atoomwapens waarschijnlijk wel als “inhumaan” betitelen.’ Hoe er in Nederland over werd gedacht is onduidelijk. ‘Het is wonderlijk dat Nederland, óók een van de gastland voor Amerikaanse kernwapens, zich niet roerde,’ zegt Colijn daarover. ‘Maar we hadden natuurlijk een pro-Amerikaanse houding. In kwesties van defensie- en kernwapenbeleid zijn wij geen dwarsliggers maar volgers.’
Instrument voor terroristen
Een ander belangrijk struikelblok voor de Amerikaanse legertop was de nieuwe definitie van ‘oorlog’ in het protocol. Vooral de bepaling dat het verzet tegen een koloniale overheerser voortaan ook tot ‘oorlog’ zou worden gerekend was het Pentagon een doorn in het oog, omdat de deelnemers aan een verzetsstrijd daarmee alle rechten en restricties van het internationaal oorlogsrecht zouden krijgen. Volgens militair adviseurs kregen de Verdragen van Genève een politiek element door ‘de rechten van strijders te koppelen aan de rechtvaardigheid van de zaak waarvoor ze vechten’. Minister van Defensie Caspar Weinberger schreef in 1986 aan een collega dat de nieuwe afspraken ‘het humanitair recht radicaal zouden veranderen ten gunste van terroristen’ en ‘ten koste zouden gaan van de veiligheid van burgers’.
‘Reagan nam dat argument over,’ zegt Colijn. ‘De Verdragen van Genève zouden door dit aanvullende protocol gepolitiseerd worden. Het zou de handen van Amerikaanse militairen binden en de Verdragen van een juridisch middel veranderen in een instrument voor “terroristen”.’
De Amerikaanse bezwaren tegen het protocol waren uiteindelijk zo talrijk dat het volgens Reagans militair adviesorgaan ‘te ingewikkeld’ zou zijn om ze allemaal in het protocol te verwerken. De Verenigde Staten hebben Protocol I daarom nog altijd niet bekrachtigd. In 2013 gaf president Barack Obama met de ‘Nuclear Employment Strategy’ wel de boodschap af dat eventueel gebruik van atoomwapens volgens het internationaal oorlogsrecht moet verlopen; een toezegging die de regering-Trump in 2018 herhaalde.
Openingsbeeld: Ronald Reagan en Caspar Weingberger in de Oval Office.
