Home Afdalen in de hel van Srebrenica

Afdalen in de hel van Srebrenica

  • Gepubliceerd op: 23 juni 2009
  • Laatste update 07 apr 2020
  • Auteur:
    Doeko Bosscher
  • 3 minuten leestijd

‘Een mensenpakhuis’ noemt Selma Leydesdorff het stadje Srebrenica in haar boek over de vrouwen die getuigen en slachtoffers waren. Nederlandse blauwhelmen bewaakten de safe area, die in het begin van de Bosnische oorlog (1992) korte tijd in Servische handen was geweest, maar daarna juist een wijkplaats werd voor moslims uit de wijde omgeving.

Het pakhuis raakte overvol, ook met emoties. Talloze levens waren volledig overhoopgegooid. Buren, vrienden, zelfs familieleden van de vluchtelingen hadden zich in een orkaan van etnische waanzin onverwachts als bloeddorstige monsters ontpopt. De leegte achter ons laten is behalve een indrukwekkende staalkaart van wat mensen op drift elkaar kunnen aandoen vooral het verslag van een gelaagd verwerkingsproces.

Het grote verdriet deed zich al meteen bij het op de vlucht slaan voelen, dus lang voor de slachting van 1995 die van het begrip ‘safe area’ een farce maakte. De manier waarop zij dit tot de lezer laat doordringen is een van Leydesdorffs verdiensten. Haar boek gaat bijna meer over de gemoedstoestand van vluchtelingen die van hun hele verleden zijn losgesneden dan over die van overlevenden.

Leydesdorff legt allerlei gradaties van ontworteling bloot. Eens vluchteling, altijd vluchteling. Dat geldt voor alle ontheemden, maar verreweg het meest beschadigd zijn de weduwen die meer dan tien jaar na de moordpartijen nog altijd in kampen verblijven. ‘Een leven te hebben dat op geen enkele manier tot rust is gekomen’ is een hel.

Wie het hellevuur wil schetsen, moet in de hel durven afdalen. Leydesdorff is alle treden naar beneden af gelopen. Dat zegt iets over haar moed en siert haar ook in andere opzichten, maar het levert ook problemen op. Was de verregaande solidariteit waarin zij haar pen doopt er al voordat zij aan haar reis langs de kampen en tal van verspreid wonende ‘vrouwen van Srebrenica’ begon, of groeide die pas gaandeweg? En welke betekenis moeten de geïnventariseerde herinneringen krijgen? Leydesdorff relativeert ze zelf: de complete herinnering is vaak te verwarrend, en daarom wordt een deel uitgeschakeld.

Het zou absurd zijn het nut van Leydesdorffs onderneming te ontkennen. Terecht stelt zij dat de Nederlandse discussies over Srebrenica eenzijdig zijn geweest. Die werden vanaf het begin door de vraag naar ‘schuld of geen schuld’ gethematiseerd. In zijn schaamte en zijn haast om het eigen straatje schoon te vegen heeft Nederland er van alles bij gesleept om het gebeurde logisch te verklaren. Al doende maakte men de getroffenen soms tot een deel van de oorzaak – een geval van blaming the victim – in plaats van zich te bekommeren om hun existentiële nood. Dat er behoefte bestond aan een tegenwicht heeft de auteur ingezien én aangetoond.

Helaas laat Leydesdorff het daar niet bij. Ze roept de visie van de slachtoffers op het falen van Dutchbat nogal onverhuld uit tot norm voor een zuiver historisch oordeel. De rapporten van het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie en de enquêtecommissie serveert zij in dezelfde geest af. Dat is te betreuren, want waar de opgetekende ervaringen van de vrouwen van Srebrenica ook goed voor zijn (ons onthutsen bijvoorbeeld!), in de polemiek die de auteur ermee begint schieten ze hun doel voorbij.

Wat moeten we met een serie uithalen naar zo’n beetje alle Nederlandse actoren, als toegift in een boek dat zijn zeggingskracht juist ontleent aan het feit dat het geen poging doet de herinnering stelselmatig met feiten te confronteren? Het lijden van de vrouwen van Srebrenica verdient een meer prominente plaats in ons historisch besef. De andere dimensies van het drama zijn niettemin meer dan een schimpscheut waard. Wie de rol van rechter opeist, dient ook die weg helemaal af te lopen.

Doeko Bosscher is hoogleraar eigentijdse geschiedenis aan de Rijksuniversiteit Groningen.

Selma Leydesdorff
De leegte achter ons laten. Een geschiedenis van de vrouwen van Srebrenica
352 p. Bert Bakker, € 19,95

door Doeko Bosscher
 

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Begrijp het heden, begin bij het verleden: met HN Actueel leest u historische achtergronden bij het nieuws van vandaag. Nu de eerste maand voor maar 1,99.

Nieuwste berichten

Chemische wapens in de Oudheid: bekogelde Hannibal zijn vijand met giftige slangen?
Chemische wapens in de Oudheid: bekogelde Hannibal zijn vijand met giftige slangen?
Artikel

Chemische wapens in de Oudheid: bekogelde Hannibal zijn vijand met giftige slangen?

De Verenigde Staten leggen sancties op aan Sudan omdat het leger chemische wapens zou hebben gebruikt in de burgeroorlog in het land. Volgens The New York Times zette de Sudanese legerleider Burhan chloorgas in bij gevechten met de paramilitaire eenheid Rapid Support Forces (RSF). Tijdens de Eerste Wereldoorlog gebruikten Duitse soldaten al chloorgas bij Ieper,...

Lees meer
Britse soldaten van de Light Brigade worden afgeslacht door de Russen op 25 oktober 1854. Geschilderd door Richard Caton Woodville, 1897.
Britse soldaten van de Light Brigade worden afgeslacht door de Russen op 25 oktober 1854. Geschilderd door Richard Caton Woodville, 1897.
Interview

’Voor Poetin heeft de claim op de Krim iets spiritueels, net als voor Catharina de Grote’

Tijdens de collegedag Het Russische imperium op 26 juni vertelt historicus Ivo van de Wijdeven over de geschiedenis van de Krim. Hij geeft voorproefje van wat hij die dag gaat vertellen: ‘De Krim is de mythische geboortegrond voor zowel de Oekraïners als de Russen.’ ‘De Krim is al eeuwenlang een twistpunt en daardoor de ideale...

Lees meer
Glas-in-loodraam in de kathedraal van Chartres
Glas-in-loodraam in de kathedraal van Chartres
Interview

Middeleeuwse kunst moest mooi én stevig zijn

Middeleeuwse kunst moest lang meegaan. Kunsthistoricus Jan van Daal ontdekte dat kunstenaars en opdrachtgevers contracten sloten over de duurzaamheid van kunstwerken.  ‘Kerken of gilden die in de Middeleeuwen een groot kunstwerk zoals een groot glas-in-loodwerk wilden laten maken, dachten na over hoelang dat mee moest gaan,’ vertelt Van Daal, schrijver van het proefschrift On Durable...

Lees meer
Woodrow Wilson en Edith Wilson
Woodrow Wilson en Edith Wilson
Artikel

Schandaal rond Bidens gezondheid: hij is niet de eerste president die zijn ziekte verzweeg

Uit een nieuw boek blijkt dat Joe Bidens gezondheidsproblemen tijdens zijn presidentschap erger waren dan gedacht. In 1919 probeerde president Woodrow Wilson zijn ziekte ook zoveel mogelijk uit de publiciteit te houden. Zijn vrouw Edith Wilson hield hem uit de wind en nam allerlei taken van hem over. In het boek Original Sin schrijven journalisten dat...

Lees meer