‘Hofdames kwamen op voor hun eigen belang’

In elk nummer vraagt Alies Pegtel een historicus naar zijn of haar historische sensatie. Naar het moment waarop, zoals Johan Huizinga het formuleerde, heden en verleden lijken samen te vallen. Een gevoel dat vaak onverwacht wordt opgewekt door een document, voorwerp, geluid, geur, locatie of inzicht. Deze maand Joost Welten, die 200 brieven van een adellijke familie ontdekte. ‘Baronesse de Roisin vond de aanbidder van haar dochter niet rijk genoeg.’

Kent u de historische sensatie, zoals door Johan Huizinga omschreven?

‘Toen ik aan Dansen rond de troon van Willem I werkte, heb ik de historische sensatie verschillende malen ervaren. Wanneer ik onbekende correspondenties doornam, meestal door vrouwen geschreven, werd ik langzaam maar zeker zo in de levens van deze vrouwen gezogen dat ik het gevoel kreeg: nu snap ik hoe het er aan het hof van Willem I aan toeging.’

Meer interviews lezen? Schrijf u in voor onze gratis nieuwsbrief.

Was u daarnaar op zoek?

‘Mijn boek draait om het hofleven. Omdat koning Willem I zichzelf graag presenteerde als een sobere koning die dicht bij de bevolking stond, hebben geschiedschrijvers geen belangstelling voor zijn hof ontwikkeld. In de eerste wetenschappelijke biografie van Willem I besteedt auteur Jeroen Koch er vrijwel geen aandacht aan. De vorst komt eruit naar voren als een hardwerkende, autoritaire einzelgänger. Hij was ook ongemakkelijk in de sociale interactie met grote groepen, en was soms afwezig bij een hofbal dat hij zelf had georganiseerd. Maar dat neemt niet weg dat er een hofleven was; hij zag er ook de grote waarde van in.’

 Willem I had twee hoven, een in Den Haag en een in Brussel.

‘Met name het hof in Brussel speelde een cruciale rol als ontmoetingsplek van de elite. Willem I wilde de aristocratie in de Zuidelijke Nederlanden aan zich binden, omdat die het gezag van de nieuwe staat moest uitdragen. De leden van de adel troffen elkaar aan het hof om te netwerken, hun sociale contacten uit te bouwen, om dingen voor elkaar te krijgen.’

Hoe hebt u dat hofleven gereconstrueerd?

‘Voor al mijn onderzoeken dompel ik me onder in een zee van archivalia, schilderijen, muziek en wat al niet meer om voeling te krijgen met de wereld die ik probeer bloot te leggen. In dit geval stuitte ik op een intensieve correspondentie tussen Flore, baronesse de Roisin, en haar 22-jarige dochter Rose. Zij was als hofdame aangezocht door Godert van der Capellen, die in 1815 in allerijl het hof in Brussel samenstelde uit leden van voorname adellijke families. Moeder Flore schreef haar dochter aan het hof minstens twee keer per week.’

Waar vond u haar brieven?

‘In het Koninklijk Huisarchief. Een historische sensatie op zich, ik kon wel een gat in de lucht springen! Ik heb alle pakweg 200 brieven gefotografeerd. ’s Avonds ben ik meteen gaan lezen, ik brandde van nieuwsgierigheid. Het was een gepuzzel, want het Frans van de moeder was vanwege haar krabbels moeilijk te ontcijferen, ze dateerde haar brieven ook zelden.’

Hielp het u verder bij uw onderzoek?

‘Ik leerde dat iedereen die rondliep aan het hof een eigen agenda had. Rose’ moeder peperde haar dochter voortdurend in dat zij haar positie als hofdame moest inzetten om betere banen en hogere inkomsten te regelen voor familieleden. Toen de baronesse hoorde dat de twintig jaar oudere ambtenaar Anton Reinhard Falck zijn oog op haar dochter had laten vallen, was ze not amused; hij was niet rijk genoeg. Maar op aandringen van koningin Mimi gaf Willem I zijn bestuurlijke rechterhand Falck een financiële garantie. De moeder trok haar bezwaren daarna in. Het koningspaar zag het stel als de belichaming van de verbintenis tussen de protestantse burgerij uit het noorden en de katholieke adel uit het zuiden. Een modelhuwelijk, dat in 1817 werd gesloten.’

Wat was de rol van vrouwen aan het hof?

‘Ik ontdekte dat hun invloed onderbelicht is. Vrouwen mochten bijna geen officiële functies vervullen. Maar als enige hofdignitarissen die min of meer permanent bij het koninklijke echtpaar woonden, bevonden ze zich in een bevoorrechte positie, waarbij ze hun contacten konden gebruiken om de belangen van zichzelf en familieleden te bevorderen. Door extra aandacht aan hen te besteden heb ik ze willen rehabiliteren.’