Tachtig jaar voor de huidige onrust over terugkerende IS-strijders was er vergelijkbare weerstand tegen terugkerende Spanjegangers. Zo’n 650 Nederlandse vrijwilligers vochten in de Spaanse Burgeroorlog (1936-1939) aan de kant van de linkse, democratisch gekozen regering, die werd bedreigd door een ultrarechtse opstand onder leiding van generaal Franco. In 1938 werden ze teruggetrokken uit het conflict. ‘Spanjegangers hadden vaak samen gestreden met geharde stalinisten,’ vertelt historicus Lodewijk Petram. ‘De angst was groot dat ze door die stalinisten waren geïndoctrineerd en in Nederland een gevaar zouden vormen.’ Petram werkt samen met Samuël Kruizinga aan een boek over Spanjestrijders, dat deze zomer zal verschijnen bij uitgeverij Atlas Contact.
Hij ziet duidelijke parallellen met de huidige zorgen over (kinderen van) Syriëgangers. ‘Er werden toen veel dezelfde dingen gezegd als nu, alleen waren Nederlanders toen niet bang voor jihadisme, maar voor invloed van de Sovjet-Unie.’ Een ander verschil is dat Nederland de Spanjegangers volgens internationale afspraken moest terugnemen. ‘De regering-Colijn had er geen zin in, maar was verplicht ze toe te laten. Ze werden hier kil ontvangen. Spanjegangers verloren hun staatsburgerschap; ze werden stateloos. Tegenwoordig kan dat niet meer, maar toen dus wel. Daardoor mochten ze niet stemmen, en bovendien moesten ze zich elke twee weken melden bij de vreemdelingenpolitie. Die liet hen steeds een paar uur wachten – het was pure treiterij.’
In de praktijk leverden de oud-Spanjegangers geen problemen op. ‘We hebben wel aanwijzingen dat een paar van hen overlegden over actie,’ zegt Petram, ‛maar de informatie is erg beperkt en die actie is er niet gekomen.’
Met de inval van de Duitsers in mei 1940 werd alles anders. Dat de Spanjegangers geregistreerd stonden bij de vreemdelingenpolitie werd toen een groot probleem. ‘Zo had de bezetter de gegevens in handen van mensen die tegen de fascisten hadden gevochten en dus ook voor de Duitsers een probleem konden opleveren,’ vertelt Petram. ‘Een groot deel dook onder. En vanwege hun ideeën gingen velen van hen in het verzet.’ Dit leverde de Spanjegangers na de oorlog herwaardering op. ‘Sommigen werden gehernaturaliseerd. Maar wie “te communistisch” was, moest daar tot in de jaren zeventig op wachten.’
Dit artikel is exclusief voor abonnees
