‘Een wildvreemde vrouw toonde me een foto van het kamp’

Schrijfster Kiki Amsberg ging op zoek naar het verleden van haar ouders. ‘Ik begrijp hen nu beter.’

Kent u de historische sensatie, zoals door Johan Huizinga omschreven?

‘Voor Hoe de liefde vergleed, het boek dat ik schreef over het huwelijksleven van mijn ouders, ben ik de sporen nagegaan van mijn Joods-Duitse vader. Hij was een succesvol bankier die in 1934 met mijn moeder en twee zussen nazi-Duitsland ontvluchtte naar Amsterdam. Daar ben ik als nakomertje geboren. Vlak na mijn geboorte in 1939 werd hij tijdens onze vakantie in Frankrijk plots opgepakt en geïnterneerd, omdat hij als Duitser als lid van een vijfde colonne werd beschouwd. Ik heb het dorpje Ambleteuse bezocht, waar hij heeft vastgezeten. Er viel ter plekke niets te zien. Ik bleef rondvragen tot een wildvreemde vrouw zei: “Ik heb nog wat foto’s.” Ze knielde neer voor een ouderwetse houten kast en haalde ansichtkaarten tevoorschijn van een kinderkolonie die in 1939 werd ingericht als interneringkamp voor Duitsers. Ongelooflijk om de plek te zien waar mijn vader gevangen is gehouden.’

 Een historische sensatie?

‘Geweldig. Ineens had ik er een beeld bij. Mijn vader werd in februari 1940 uit kamp Ambleteuse vrijgelaten, even later werd het dorp bezet door de nazi’s. Ik kan me goed voorstellen dat hij doodsangsten heeft uitgestaan om te worden uitgewezen naar Duitsland, wat zijn dood zou hebben betekend. In 1941 schreef hij zijn memoires. Over zijn terugkeer uit gevangenschap noteerde hij: “Aan het Centraal Station in Amsterdam stonden Kinni, mijn vrouw en pater De Jong. Eindelijk in haar armen. Alles was vreemd voor mij, de baby onherkenbaar.”’

Die baby, dat was u?

‘Jazeker. Mijn moeder was met mij, mijn zussen en ons kindermeisje teruggereisd naar Amsterdam, en zal al die tijd in angst hebben gezeten. Om inkomsten te verwerven verhuurde ze een deel van ons huis. Vlak na zijn terugkeer heeft mijn vader zich door pater De Jong laten dopen, hij werd zeer gelovig. Daar putte hij kracht uit, maar het bood hem geen bescherming. Er stond nog steeds een ‘J’ in zijn identiteitsbewijs, of hij nou katholiek was of niet.’

Uw moeder heeft hem een paar keer gered.

‘Dat heb ik pas veel later begrepen. Mijn moeder was zestien jaar jonger, een Franssprekende Belgische actrice. Mijn vader, geboren in 1887, zag haar tijdens een van haar eerste voorstellingen in Duitsland en viel als een blok voor haar. Hij maakt haar het hof, en sleepte haar het rijke leven in, want actrices stonden nauwelijks hoger in aanzien dan prostituees. Dit weet ik omdat mijn moeder op haar tachtigste haar levensverhaal heeft geschreven, met mijn vaders verhaal is dat mijn voornaamste bron.’

Het leven liep anders dan hoe zij het zich ooit voorstelden.

‘Ja, ze hielden veel van elkaar, maar door de oorlog kantelde hun machtsverhouding. Hij was haar ineens schatplichtig. Mijn vader werd in de zomer van 1942 vastgehouden in de Hollandsche Schouwburg en mijn moeder heeft hem daaruit kunnen redden. Mede door inzet van haar grote acteertalent. Haar halfbroers waren nazi-officieren. Wijzend op foto’s van haar broers heeft ze op hoge toon geëist dat mijn vader werd vrijgelaten. Dat gebeurde.’

Maar sprak ze daar nooit over?

‘Nee, na de oorlog was ze erg verzwakt. Pas op hoge leeftijd ben ik gaan beseffen dat ik daarom zo’n slecht contact met haar had. De angsten die ze in de oorlog had doorstaan en waarover ze zweeg stonden tussen ons in. Mijn vader was een oude man, en ik schaamde me als meisje in het bevrijde Nederland voor zijn Duitse accent. Ik realiseerde me niet dat hij zijn thuisland en de Duitse cultuur miste, mede omdat mijn moeder, oma, zussen en ik onderling Frans spraken. Hij trok zich terug en hield er minnaressen op na, tot verdriet van mijn moeder.’

Een gehavend gezin.

‘Het hoorde ook een beetje bij de tijd dat er tussen kinderen en ouders geen intimitiet bestond. Ze voelen nu veel nabijer dan tijdens hun leven. Door hun levensgeschiedenissen te bestuderen ben ik mijn ouders beter gaan begrijpen.’