Het recept voor Mark Kurlansky’s boek over het jaar 1968 is bekend uit tv-series als ER. De camera blijft lopen en scènes beginnen en eindigen met het in beeld komen, respectievelijk uit beeld verdwijnen van de verschillende acteurs. Zo maak je een collage van in elkaar overvloeiende gebeurtenissen. De lezer krijgt een aardig idee van wat er in zo’n jaar aan de hand was met de wereld, van de hoofdrolspelers en hun motieven, van de kleine details en de grote lijnen.
1968 verdient vermoedelijk wel een eigen boek, want een interessant jaar was het zeker. In de visie van Kurlansky was ‘opstand’ het allesverbindende thema: ‘een gevoel van vervreemding van de gevestigde orde en een diepe afkeer van elke vorm van autoritaire praktijken’. Dat de auteur een verband wil leggen tussen verschillende fenomenen die hij waarneemt is logisch. Misschien zijn de vele opstanden die hij beschrijft, van de Verenigde Staten tot Baskenland en Nigeria, inderdaad het voor de hand liggende verbindende element.
De opzet van dit bij uitstek anekdotische relaas – een bonte mengeling van feiten – laat echter nauwelijks diepgang in de analyse toe. Met al die door elkaar geroerde kleine en grote geschiedenissen creëert Kurlansky per saldo meer chaos dan een helder en coherent profiel van een jaar. Het lukt hem met andere woorden niet helemaal zich op zo’n manier door zijn berg knipsels te werken dat hij het geheim van 1968 (‘het jaar waarin alles veranderde’) overtuigend onthult. De lezer voelt zich weer een beetje beter toegerust voor het volgende spelletje Triviant, in het besef niet echt wijzer te zijn geworden. Hoe oud was de ‘president’ van Columbia University toen daar rellen uitbraken? Lees Kurlansky, dan weet je het. Maar uitzonderlijk oud of jong was de man niet, dus wat heb je eraan?
Wie trivia altijd leuk vindt, om iets nieuws te horen of om het geheugen op te frissen, wordt echter op zijn wenken bediend. De burgerrechtenbeweging in de Verenigde Staten en het studentenprotest tegen verkalkte structuren in steden als Parijs, Berlijn, Warschau, New York en Mexico City komen rauw en werkelijk ten tonele. De moord op Martin Luther King en die op Robert Kennedy, kort na elkaar, blijven schokken, evenals de keiharde politieke confrontaties rond de Democratische Conventie in Chicago, waar Eugene McCarthy het aflegde tegen Hubert Humphrey.
Slechts af en toe is er in deze beschouwingen een echte verrassing te vinden. In de historiografie komt de Canadese premier Pierre Trudeau meestal naar voren als een kleurrijke held van links, maar Kurlansky, die hem kennelijk een keer gesproken heeft, serveert hem af als een rokkenjager zonder serieuze opvattingen. Aardig, dat afwijkend oordeel, maar het onderstreept ook de volstrekte willekeurigheid van wat zijn boek te bieden heeft.
Of het goed geschreven is valt uit deze uitgave helaas niet op te maken, want Kurlansky’s relaas is beroerd in het Nederlands vertaald door mensen die geen nattigheid voelen als zij de Vietcong omschrijven als ‘een pro-Vietnamese guerrillabeweging’, niet weten wat de ‘Ivy League’ is (wat lastig is als het steeds over universiteiten gaat) en hun computer de ene hilarisch kromme zin na de andere laten uitbraken.
Maar wat deugd doet is dat de auteur, geboren in 1948 en naar eigen zeggen een actieve participant, in weerwil van de onhoudbare claim dat 1968 uniek was, nauwelijks vervalt in het onuitstaanbare toontje dat sommige vertegenwoordigers van zijn generatie kenmerkt: kijk mij en mijn medehelden eens! Hij blijft een redelijk nuchtere en objectieve verslaggever, en dat is al uitzonderlijk genoeg om een zekere fascinatie op te wekken.
Doeko Bosscher (1949) is hoogleraar eigentijdse geschiedenis aan de Universiteit van Groningen.
