Vanwege 60 jaar bevrijding en de grote hoeveelheid boeken die ter gelegenheid daarvan verschijnen, ziet de rubriek ‘Recent verschenen’ er deze keer anders uit. U vindt hieronder een selectie van 50 boeken over de Tweede Wereldoorlog die rond 4 en 5 mei in de boekhandel te koop zijn. Het zijn nieuwe boeken, herdrukken en boeken die kortgeleden zijn verschenen. Een aantal boeken over het Derde Rijk wordt besproken door Johannes Houwink ten Cate, elders in dit nummer.
1. Herman Amersfoort, ‘Ik had mijn roode-kruis band afgedaan.’ Oorlogsrecht en gedragingen van Nederlandse en Duitse militairen in gevecht, mei 1940. 208 p. Sdu Uitgevers, euro 19,95
Volgens Amersfoort hebben de Duitse en Nederlandse militairen zich in mei 1940 in het algemeen aan het oorlogsrecht gehouden. Schendingen als het doodschieten van krijgsgevangenen of het beschieten van Rode-Kruisposten kwamen in bepaalde gevallen voort uit kwade opzet, maar konden ook het gevolg zijn van wraak, doodsangst, verwarring of lijfsbehoud.
2. Anne Frank Stichting, In het huis van Anne Frank. Een geïllustreerde reis door Annes wereld. 268 p. Bert Bakker, euro 39,95
Met dit zeer fraai uitgegeven boek volgt u de route door het Anne Frank Huis. De citaten en de voorwerpen die daar te zien zijn staan in het boek, aangevuld met achtergrondinformatie. Bevat ook de zwart-witfoto’s die Maria Austria in 1954 van zowel het voor- als het Achterhuis maakte.
3. Anne Frank Stichting, Vijftig vragen over antisemitisme. 176 p. Boom, euro 25,00
De Anne Frank Stichting vertelt niet alleen het verhaal van Anne Frank (zie 2), maar probeert ook hedendaags antisemitisme te bestrijden. Dit boek legt in vijftig vragen en antwoorden uit wat antisemitisme is.
4. Hannah Arendt, Totalitarisme. 440 p. Boom, euro 39,90
Zeer invloedrijke studie van filosofe die net op tijd naar de Verenigde Staten wist te ontkomen (zie 17). Volgens Arendt waren nazisme en stalinisme nieuwe politieke concepten. Het totalitaire regime is een nieuwe regeringsvorm ‘waarmee wij heel waarschijnlijk blijvend opgezadeld zitten’.
5. Alex Bakker, ‘Dag pap, tot morgen.’ Joodse kinderen gered uit de crèche. 96 p. Verloren, euro 12,00
Boek bij de gelijknamige tentoonstelling in het Verzetsmuseum Amsterdam. Over vijfhonderd joodse kinderen die tijdens de Tweede Wereldoorlog werden gered uit de crèche tegenover de Hollandse Schouwburg, de centrale verzamelplaats voor de te deporteren joden uit Amsterdam. Na een korte inleiding komen vijftien geredde kinderen aan het woord (zie ook 12).
6. David Barnouw, De bezetting in een notendop. Wat iedereen over de Tweede Wereldoorlog in Nederland wil weten. 100 p. Bert Bakker, euro 9,95
In een paar uurtjes alles te weten komen over Nederland in de Tweede Wereldoorlog – dat kan met dit boek, geschreven door de voorlichter van het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie. De Duitse inval, de jodenvervolging, het verzet, Londen, Nederlands-Indië en ook nog een hoofdstuk over na de oorlog.
7. Anthony Beevor, Het mysterie rond Olga Tsjechova. 240 p. Balans, euro 19,90
Auteur schreef eerder de bestsellers Stalingrad en Berlijn. De actrice Tjechova ontvluchtte Moskou in 1920. In Berlijn werd ze Hitlers favoriete filmster. Ze spioneerde er voor Stalin en Beria.
8. Bernlef, Een jongensoorlog. 136 p. Querido, euro 18,95
Bewerking van Achterhoedegevecht uit 1989, dat weer een bewerking was van Bernlefs prozadebuut Stukjes en beetjes uit 1965. De jongen Michiel wordt door zijn moeder Amsterdam uit gestuurd om in veiligheid op het platteland het einde van de oorlog af te wachten. Michiel ontdekt dat niet alles is wat het lijkt: dat er voor principes een prijs betaald moet worden en dat wat fout lijkt ook goed kan zijn.
9. Jacob Boas, Mr. Holocaust (I presume). 191 p. Nijgh & Van Ditmar, euro 17,50
Geestige herinneringen aan de vijftigste herdenking van het einde van de Tweede Wereldoorlog, met een kritische blik op de ‘holocaustindustrie’. De auteur is op 1 november 1943 in Westerbork geboren en leeft in de Verenigde Staten.
10. Willem F. van Breen, De Nederlandse Arbeidsdienst, 1940-1945. Ontstaan, opkomst en ondergang. 471 p. Walburg Pers, euro 39,50
Jonge mannen zijn in de jaren 1940-1945 verplicht een halfjaar deel uit te maken van de Nederlandse Arbeidsdienst. In een donkergroen geverfd legeruniform leren ze marcheren met een schop in de door de Duitsers zo geliefde ‘ganzenpas’. Van Breen, die het zelf allemaal meemaakte, heeft de geschiedenis van de Arbeidsdienst vastgelegd.
11. Wibke Bruhns, Het land van mijn vader. Geschiedenis van een Duitse familie. 356 p. De Arbeiderspers, euro 18,95
Een nieuwe trend: kinderen kijken terug op hun jeugd in nazi-Duitsland (zie ook 24). Wibke Bruhns is zes jaar als haar vader door de nazi’s wegens hoogverraad wordt geëxecuteerd. Hij is als samenzweerder betrokken bij de beruchte aanslag op Hitler van 20 juli 1944. Bruhns onderzoekt hoe haar familie aan de nazi’s gelieerd raakt.
12. Frans Crone, Voorbijgaand verblijf. Joodse weeskinderen in oorlogstijd. 128 p. De Prom, euro 14,95
Begin 1942 telt het Centraal Israëlitisch Weeshuis in Utrecht 48 pupillen. De meesten waren na de Kristallnacht door hun ouders op de trein gezet in de verwachting dat ze in Nederland veilig zouden zijn. Het pakt anders uit. In 1942 worden alle pupillen door de Duitsers weggehaald. Slecht enkelen overleven de oorlog (zie ook 5).
13. Agnes Dessing, Tulpen voor Wilhelmina. De geschiedenis van de Engelandvaarders. 472 p. Bert Bakker, euro 19,95
Proefschrift over de groep van ongeveer 1700 mannen en vrouwen die in de jaren 1940-1945 uit bezet gebied ontsnappen en naar Engeland gaan om daar een persoonlijke bijdrage te leveren aan de geallieerde overwinning op nazi-Duitsland. Gaat ook over de beeldvorming rond de Engelandvaarders, en dan duikt natuurlijk de Soldaat van Oranje op (zie ook 19 en 49).
14. Henk Eefting. De achterkant van de bevrijding. Een NSB-boer in Drenthe. 102 p. www.mijneigenboek.nl, euro 12,00
Zoon kijkt terug op de foute geschiedenis van zijn vader. Over diens arrestatie, de rechtszitting en hoe de boeren in Drenthe aan de foute kant belanden.
15. David Fischer, Schijngevecht. 392 p. A.W. Bruna, euro 18,95
Curieus verhaal over de illusionist Jasper Maskelyne, die zich in 1940 aanmeldt als vrijwilliger bij het Britse leger. Hij stelt voor om zijn vaardigheden als illusionist in te zetten tegen de vijand. Uiteindelijk krijgt hij de leiding over de zogenoemde Magic Gang, een uiterst geheim onderdeel van het leger.
16. Philip Freriks, Jantje. 92 p. Conserve, euro 11,50
De oudere broer van Philip Freriks wordt in april 1945 bij de bevrijding van Groningen doodgeschoten. Een verdwaalde kogel zou de tienjarige jongen getroffen hebben. In dit ontroerende boek blijkt dat er iets anders aan de hand was.
17. Varian Fry, Varians oorlog, 320 p. Mouria, euro 18,50
Vertaling van boek uit 1945. De journalist Varian Fry wordt in de zomer van 1940 door een Amerikaanse hulporganisatie naar Frankrijk gestuurd om zoveel mogelijk joodse kunstenaars en intellectuelen te redden. Marc Chagall, Hannah Arendt (zie ook 4) en Heinrich Mann zijn slechts enkelen van de tweeduizend kunstenaars en intellectuelen die met hulp van Fry uit Europa kunnen ontsnappen.
18. Gerard Groeneveld, Kriegsberichter. Nederlandse SS-oorlogsverslaggevers 1941-1945. 424 p. Vantilt, euro 29,90
Beleeft inmiddels tweede druk. Minutieuze studie over een groep verslaggevers die in 1941 met het Vrijwilligerslegioen Nederland meetrekt naar het oosten. Ze beschrijven de ervaringen van het Legioen voor het thuisfront, maken foto’s, radioverslagen, tekeningen en films (zie ook 33).
19. Erik Hazelhoff Roelfzema, Soldaat van Oranje. 286 p. Het Spectrum, euro 12,95
Herdruk van beroemd boek uit 1987 over de belevenissen van een non-conformist tijdens de Tweede Wereldoorlog in Nederland en Londen (zie ook 13 en 49). Het voorwoord is van prins Bernhard. ‘Menig lezer, vooral onder de jongeren, zal zich verbijsterd afvragen: “Zou het nu werkelijk zo geweest zijn?” Door omstandigheden kan ik hier het antwoord op geven: “Ik ben erbij geweest, en zo was het.”‘
20. Heere Heeresma, Een jongen uit Plan Zuid 1938-1943. 122 p. De Arbeiderspers, euro 12,50
Herinneringen aan de oorlogstijd. ‘Ik hoor woorden als “Palestina”, “de politiek” en “zionisme”, terwijl ik me erover verbaas dat alle aanwezigen een ster dragen. Ik heb daar nooit wat van begrepen. Iedereen doet maar alsof het doodgewoon is. Maar mensen zijn toch geen maggiblokjes met een eender merkembleem?’
21. Hellema, Niet van horen zeggen. 104 p. Querido, euro 15,95
Hellema heeft de publicatie van deze bloemlezing uit zijn werk over de Tweede Wereldoorlog niet meer mogen meemaken. De schrijver, die zes Duitse concentratiekampen overleefde, maakte ter gelegenheid van 60 jaar bevrijding een keuze uit zijn werk. De drukproeven wilde hij liever niet meer zien, de onverdraaglijke herinneringen wogen hem te zwaar. Onlangs is hij overleden.
22. Peter den Hertog, Hitlers schutkleur. De oorsprong van zijn antisemitisme. 263 p. De Arbeiderspers, euro 19,95
Auteur meent ‘drie hoofdvragen’ over Hitler – waarom, wanneer en hoe werd Hitler een uitzonderlijk radicale antisemiet? – te kunnen beantwoorden met behulp van de door hem ontworpen paranoiatheorie.
23. Hitlers tafelgesprekken, 1941-1944. 608 p. De Prom, euro 24,90
Herdruk van vertaling door Peter Andriesse uit 1980, met een nieuwe inleiding door Bert Natter. Wat vond Hitler van prins Bernhard? ‘Een volstrekt imbeciele stoethaspel.’ ‘Toen hij me vlak voor zijn huwelijk een afscheidsbezoek bracht, boog en kronkelde hij als een gigolo.’ In het nawoord pleit Natter voor een kritische uitgave van Mein Kampf in Nederland.
24. Irmgard A. Hunt, Op schoot bij Hitler. Een jeugd in een paradijs dat geen paradijs mocht zijn. 286 p. Bert Bakker, euro 18,95
Een nieuwe trend: kinderen kijken terug op hun jeugd in nazi-Duitsland (zie ook 11). Hunt wordt geboren in 1934, een jaar nadat haar ouders bij de verkiezingen op Hitler hebben gestemd. Ze groeit op in Berchtesgaden in de schaduw van Hitlers beruchte hoofdkwartier het ‘Arendsnest’. Haar ouders blijven gedurende de hele oorlog aanhangers van het nazi-regime, zelfs na de dood van haar vader in 1941 in Frankrijk.
25. Bart Janssen, De pijn die blijft. Ooggetuigenverslagen van het bombardement van Nijmegen 22 februari 1944. 711 p. SUN, euro 26,50 (vanaf 6 mei euro 29,50)
Op dinsdag 22 februari 1944 wierpen Amerikaanse bommenwerpers hun dodelijke lading op Nijmegen. De gevolgen zijn enorm: bijna achthonderd mensen verliezen het leven, duizenden raken gewond en het oude centrum van de stad ligt in puin. Het bombardement is een vergissing. De Amerikanen verkeren in de veronderstelling een Duitse stad te bombarderen. Janssen verzamelde 350 verhalen van nabestaanden en ooggetuigen (zie ook 28).
26. Auke Kok, Leven en dood van Anton van der Waals. 365 p. De Bezige Bij, euro 18,90
Herdruk van boek uit 1995. Zeer leesbare biografie van ‘de grootste schurk uit de oorlog’. ‘Ik heb heel veel meegemaakt, en zou het, wanneer ik alles in een boek zou lezen, niet voor waar aannemen. De werkelijkheid is soms erger en vreemder dan de grootste fantasie.’ Zeer ware woorden van Van der Waals zelf uit 1946 in het Huis van Bewaring Rotterdam. De verrader Van der Waals stond model voor de hoofdpersoon van Willem Frederik Hendriks beroemde roman De donkere kamer van Damokles.
27. René Kok en Erik Somers, Nederland en de Tweede Wereldoorlog. 2 delen, 584 en 598 p. Waanders, euro 69,95
Herdruk van boek uit 1991 gebaseerd op ‘Documentaire Nederland en de Tweede Wereldoorlog’, een 52-delig verzamelwerk gemaakt in samenwerking met het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie. Over tal van aspecten van Nederland in de Tweede Wereldoorlog, zeer rijk geïllustreerd.
28. Conny Kristel en Hinke Piersma, Ooggetuigen van de Tweede Wereldoorlog. 224 p. Bert Bakker, euro 14,95
Honderd fragmenten uit ooggetuigenverslagen, dagboeken en brieven van tijdgenoten – Nederlanders en mensen uit tal van andere landen. Met bijvoorbeeld een verslag van het bombardement op Nijmegen in 1944 (zie ook 25 en 39).
29. Bas Kromhout, Brieven aan Loe de Jong. 248 p. Veen Magazines, euro 19,95
U las er al over in het vorige nummer van dit blad. Eén keer dreigde Loe de Jong zijn oorlogsgeschiedenis te staken, toen premier Dries van Agt niet wilde dat De Jong publiceerde over de buitenechtelijke zoon van prins Hendrik. Heel aardig is ook het eerste hoofdstuk over de trouwe fans van de rijksgeschiedschrijver.
30. Werner Löwenhardt, Ik houd niet van reizen in oorlogstijd. Familiealbum 1919-1945. 108 p. Uitgeverij René de Milliano, euro 16,50
Werner Löwenhardt vlucht in 1935 uit nazi-Duitsland naar zijn joodse familie in Enschede, waar hij als tekenaar gaat werken in de reclamewereld. Hij belandt in Westerbork, maar weet dankzij zijn tekentalent de holocaust te overleven (zie ook 36 en 50).
31. John Lukacs, Vijf dagen in Londen. Mei 1940. 272 p. Mets & Schilt, euro 25,00
Vertaling van boek uit 1999. Lukacs schrijft over de besluitvorming binnen het Engelse oorlogskabinet in mei 1940. Moet Engeland het op een akkoordje gooien met de Duitsers? Nee, vindt Churchill, en hij beslist daarmee de loop van de geschiedenis.
32. Curzio Malaparte, Kaputt. 603 p. De Arbeiderspers, euro 27,50
Deel uit de mooie serie ‘Oorlogsdomein’. Gruwelijke roman over de Tweede Wereldoorlog van Duits-Italiaans schrijver. Was eerst fascist, maar stond later zeer kritisch tegenover regime.
33. Paul Metz, Mussertman aan het oostfront. Oorlogsdagboek 1941-1942. 128 p. Vantilt, euro 19,90
Dagboek van NSB’er die naar het oostfront trekt en daar sneuvelt. Bezorgd en ingeleid door Gerard Groeneveld (zie ook 18).
34. Tony van der Meulen, De verzwegen moeder. 213 p. Balans, euro 14,95
Waar gebeurd verhaal over dochter van een Canadese bevrijder en een Nederlandse moeder. Tot haar twaalfde waant de dochter zich een nakomertje in een groot Brabants gezin. Als de waarheid aan het licht is gekomen, wil haar moeder haar moeder niet zijn.
35. Hinke Piersma, De drie van Breda. Duitse oorlogsmisdadigers in Nederlandse gevangenschap, 1945-1989. 280 p. Balans, euro 19,95
Proefschrift over een affaire die Nederland jarenlang bezighield: moeten de drie in Breda opgesloten Duitse oorlogsmisdadigers gratie krijgen? Piersma stelt dat de vele hoofdpersonen zich hebben laten beïnvloeden door hun eigen oorlogsgeschiedenis. Het juridische oordeel werd steeds meer vervangen door morele opinies en politieke druk.
36. Saar Roelofs, Nog altijd. Ronnie Goldstein-van Cleef over jeugd, verzet, concentratiekampen en het leven daarna. 160 p. Ten Have, euro 15,90
Terugblikkend vertelt Ronnie Goldstein-van Cleef hoe haar bestaan wordt beïnvloed door de oorlog. Ze beschrijft hoe ze haar kampervaringen heeft kunnen verwerken. Bevat een serie penseeltekeningen die Ronnie in 1955 maakte over angst en ontzetting (zie ook 30 en 50).
37. Herman Romer, De vlammende stad. Verhalen over de Tweede Wereldoorlog. 176 p. Aprilis, euro 12,50
Verhalen over mobilisatie, bombardementen, terreur, deportatie, hongersnood en bevrijding.
38. Inge Scholl, De witte roos. 115 p. Ambo, euro 14,95
Boek over het studentenverzet van Hans en Sophie Scholl, die door de nazi’s werden opgepakt en onthoofd.
39. Addie Schulte, De geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog in meer dan 100 verhalen. 304 p. Van Gennep, euro 16,90
Anders dan 28 bevat dit boek alleen verslagen over Nederland en Nederlands-Indië. Alle belangrijke gebeurtenissen en thema’s komen aan bod.
40. Judith Schuyf, Nederlanders in Neuengamme. De ervaringen van ruim 5500 Nederlanders in een Duits concentratiekamp, 1940-1945. 464 p. Aprilis, euro 29,00
Boek kwam al voor verschijning in de publiciteit door de affaire-Campert. Campert zou in Neuengamme zijn vermoord vanwege verraad. Schuyf bestreed dit in de media. Wat meldt het boek? ‘Over zijn verblijf in Neuengamme is niet veel bekend; hij onderging het lot van alle gevangenen: hard werken in erbarmelijke omstandigheden totdat de dood erop volgde.’
41. Heribert Schwan en Helgard Heindrichs, De SS’er. Josef Blösche, biografie van een moordenaar. 327 p. Ten Have, euro 24,90
Blösche was verantwoordelijk voor de deportatie van 300.000 mensen. Hij dook na de oorlog onder in de DDR en leefde daar onopvallend als mijnwerker en zorgzaam echtgenoot. Werd in 1969 opgepakt en met een nekschot terechtgesteld. Deze biografie is gebaseerd op materiaal dat de Stasi over Blösche verzamelde.
42. Bianca Stigter, De bezette stad. Plattegrond van Amsterdam 1940-1945. 260 p. Atheneum-Polak & Van Gennep, euro 17,50
Met dit boek kunt u wandelen door Amsterdam tijdens de Tweede Wereldoorlog. Waar zetelden de Duitse instanties, waar moesten joden de gele sterren kopen? En waar werd Het Parool gedrukt? (zie ook 46).
43. Jeroen Thijsen, Het verborgen dorp. 175 p. Balans, euro 16,50
Midden op de Veluwe leefde ten tijde van de Tweede Wereldoorlog een honderdtal joodse vluchtelingen in een verborgen dorp. Thijsen reconstrueerde hun belevenissen aan de hand van documenten en interviews met overlevenden.
44. Julian Thomsin, De bevrijding. 64 p. Kosmos, Z&K, euro 42,50
Van D-day tot de ondergang van het Derde Rijk. Bevat meer dan dertig facsimiles van zeldzame documenten, ruim tweehonderd foto’s en twintig kaarten in kleur. Verder is er een cd met interviews met veteranen van de Tweede Wereldoorlog. Onderdeel van een serie over militaire geschiedenis. Een eerder deel – over D-day – werd een bestseller (zie ook 47).
45. Nikolaus Wachsmann, Hitlers gevangenissen. De rechtsorde in nazi-Duitsland. 500 p. De Bezige Bij, euro 39,90
Bij gevangenschap in het Duitsland van Hitler denkt vrijwel iedereen aan concentratiekampen. Maar tussen 1933 en 1945 zaten er ook enkele miljoenen door de rechterlijke macht veroordeelde mannen en vrouwen in gevangenissen, tuchthuizen en gevangenkampen opgesloten. Zij werden onderworpen aan exorbitante straffen en bruut geweld.
46. Jeroen Wielaert, met medewerking van Janna Laeven, Oorlogspad. De bezetting voorbij. Wat Nederland nog over 1940-1945 vertelt. 191 p. Kosmos Z&K, euro 19,95
Wandelen langs de lieux de mémoires van de Tweede Wereldoorlog in Nederland (zie ook 42). Met een inleiding van Geert Mak.
47. H.P. Willmott, De Tweede Wereldoorlog. 320 p. Lannoo/Het Spectrum, euro 37,95
Overzichtswerk over de militaire geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog. Met een inleiding van de bekende Engelse historicus Richard Overy (zie ook 44).
48. Yad Vashem, Rechtvaardigen onder de Volkeren. 1120 p. L.J. Veen, euro 79,90
Bevat in alfabetische volgorde de namen van Nederlanders die tijdens de oorlog hulp hebben geboden aan joden en daarvoor onderscheiden zijn door Yad Vashem. Het boek wordt ingeleid door Bert Jan Flim met een verhelderende studie over de jodenvervolging en de hulp aan joden in Nederland.
49. Henri van der Zee, In ballingschap. De Nederlandse gemeenschap in Engeland 1940-1945. 440 p. De Bezige Bij, euro 24,90
Hoe leefden al die Nederlanders in Engeland tijdens de Tweede Wereldoorlog? Aan de hand van brieven, dagboeken, memoires en interviews geeft Van der Zee antwoord op deze vraag. Geroddel, intriges en ambities maakten een groot deel uit van het dagelijkse bestaan. Er waren echter ook mensen te vinden die wel degelijk voor elkaar klaarstonden of een idealistische droom koesterden over de toekomst van Nederland (zie ook 13 en 19).
50. Nanda van der Zee. Bewogen stilte. Oorlogsherinneringen van twee zussen. 118 p. Ten Have, euro 13,95
De herinneringen van Betty Bausch-Polak en Lies Auerbach-Polak. De een duikt onder, de ander belandt in verschillende concentratiekampen. Beiden overleven de oorlog (zie ook 30 en 36).
