In haar proefschrift Ziek, zwak of zwanger. Vrouwen en arbeidsongeschiktheid in Nederlandse sociale verzekeringen, 1890-1940 beschrijft Marian van der Klein hoe bescherming van vrouwelijke werknemers averechts kon uitpakken. Dat probleem is volgens directeur Tineke van der Kraan van de FNV Vrouwenbond nog steeds niet verholpen.
‘Dat de kraamverzekering van Nederlandse arbeidsters in de Ziektewet van 1929 werd geregeld is vele hedendaagse feministen een doorn in het oog: zwangerschap is geen ziekte,’ schrijft Van der Klein. Toch had juist de vooroorlogse vrouwenbeweging zich sterk gemaakt voor deze wettelijke regeling. Zij werd hierin gesteund door de confessionele partijen, voor wie het moederschap heilig was.
Het resultaat was indrukwekkend: in de Ziektewet werd bepaald dat vrouwen tijdens de zwangerschap 80 (indien ongetrouwd) tot 100 (indien getrouwd) procent van hun loon zouden krijgen doorbetaald. ‘Een unicum in de westerse context,’ aldus Van der Klein.
Als onbedoeld gevolg van deze wet werd de positie van vrouwen op de arbeidsmarkt echter verzwakt. ‘Werkgevers wilden veelvuldig ziekteverzuim en hoge kosten in verband met zwangerschap liever vermijden, en een verbod op ontslag bij zwangerschap was niet geregeld toen de Ziektewet van kracht werd,’ schrijft Van der Klein.
Tegenwoordig bestaat zo’n verbod wel, weet Tineke van der Kraan, directeur van de FNV Vrouwenbond. ‘Bovendien wordt zwangerschapsverlof nu gelukkig door de overheid gefinancierd. De werkgever betaalt het loon door, maar wordt volledig gecompenseerd door het Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen (UWV).’
Toch zijn nog steeds veel bazen beducht voor de al dan niet latente kinderwens van hun vrouwelijke werknemers. ‘Sommige werkgevers argumenteren dat het weinig zin heeft te investeren in de carrières van jonge vrouwelijke werknemers als zij na een paar jaren werken kiezen voor het moederschap. Dat kan worden ondervangen door regelingen te treffen die het vrouwen makkelijker maken hun werk te combineren met de zorg voor het gezin. Dan denk ik aan zaken als zorgverlof en voldoende kinderopvang. In Scandinavië zorgen zulke regelingen ervoor dat veel moeders blijven werken.’
Maar volgens Van der Kraan ligt in Nederland de overheid dwars. ‘Die wil wel dat vrouwen meer buitenshuis werken, maar investeert bijvoorbeeld te weinig in crèches en overblijven op school. Ik houd onze overheid daarom meer verantwoordelijk voor de achterstand van vrouwen op de arbeidsmarkt dan de werkgevers.’
De Ziektewet van 1929 verzekerde werkende vrouwen die in verwachting raakten tegen loonderving. Tegenwoordig gaat de FNV een stap verder en vindt dat alle kosten van het moederschap door de overheid moeten worden gecompenseerd. Zo pleit de vakbond voor het afschaffen van het eigen risico voor medische hulp bij bevallingen.
Maar het ‘nemen’ van kinderen is toch een persoonlijke keuze? ‘O ja?’ kaatst Van der Kraan terug. ‘Het is anders zeer noodzakelijk voor het voortbestaan van de soort. En als je kijkt naar de vergrijzing, zie je direct dat het kinderen krijgen voor de samenleving erg relevant is. Dus is het logisch dat de kosten van zwangerschap collectief worden gedragen.’
Marian van der Klein: Ziek, zwak of zwanger. Vrouwen en arbeidsongeschiktheid in Nederlandse sociale verzekeringen, 1890-1940, 474 p. Aksant, euro 30,00
Dit artikel is exclusief voor abonnees
