Ongeveer 30.000 jaar geleden waren er niet alleen verschillende culturen in Europa, maar zelfs verschillende mensensoorten. De Neanderthaler was er het eerst, rond 150.000 v.Chr. De Homo sapiens, onze voorouder, kwam pas rond 40.000 v.Chr. vanuit Afrika naar Europa. Hier moet hij de Neanderthaler ontmoet hebben.
Deze menssoort was beresterk en had zware wenkbrauwen. Seks met hem was onmogelijk – of leverde in elk geval geen vruchtbare nakomelingen op, want de huidige mensen hebben geen Neanderthaler-genen. De Neanderthaler verdween weer van de aardbodem rond 11.500 v.Chr. Wat er globaal over hem bekend is wordt getoond in de tentoonstelling Neanderthalers in Europa.
Een wilde hond kijkt vals naar een Neanderthaler-kind van een jaar of tien. Het kind draagt dierenvellen en ziet er levensecht uit. Aan het eind van de ene zaal die de tentoonstelling beslaat, jagen net zulke levensechte mannen op muskusossen, waarvan er twee met bange ogen wegspringen. De tentoonstelling Neanderthalers in Europa bestaat grotendeels uit opgezette dieren en een soort wassen beelden van Neanderthalers, maar dan van rubber. Ze staan verspreid in de zaal opgesteld, zijn levensgroot – ongeveer 1,65 meter – en demonstreren dagelijkse bezigheden, zoals jagen en vuur maken. De zaal is verder kaal, in wit en lichtblauw, geïnspireerd door het kale ijstijdlandschap waarin de Neanderthalers leefden. Hun gebied strekte zich uit van de Britse eilanden tot Centraal-Azië.
Een Neanderthaler-pop beent een nepkarkas uit. Dichtbij ligt in een vitrine een zwaargebouwd skelet van een Neanderthaler naast een lichter skelet van een Homo sapiens. Verderop liggen beenderen en kiezen van neushoorns, ossen en beren. In weer een andere vitrine is een fragment uit een speelfilm te bekijken. Behaarde wilden zitten voor hun grotten met om zich heen stapels beenderen. Veel botten, kortom, op deze expositie. Dat is ook logisch, want Neanderthalers waren carnivoren en hebben weinig meer dan botten als sporen achtergelaten. Op de tentoonstelling geven al die beenderen de indruk van een rauw en woest bestaan.
Stenen gereedschap, zoals pijlpunten, speerpunten, messen, priemen en krabbers, is er ook. Doordat de vitrines met deze voorwerpen tussen de figuren en relevante tekstborden staan, zijn ze niet saai. De priemen, bijvoorbeeld, liggen naast een tekstbord met de vraag of Neanderthalers kleren droegen. De deskundigen weten het niet zeker, maar vermoeden –vanwege die priemen – van wel. Daarmee maakten Neanderthalers gaten in huiden, en vandaar is het nog maar één stap naar kleren fabriceren.
Eigenlijk zien de Neanderthaler-poppen er vriendelijk uit. Dat strookt met het idee dat de Neanderthalers zorgzaam waren, zoals op een van de tekstborden staat. Dit bord staat naast een oude man met nog maar één tand. Zijn skelet is ergens in Frankrijk gevonden, vertelt het tekstbord. De man moet ongeveer veertig jaar oud zijn geweest toen hij stief: hoogbejaard voor een Neanderthaler. Ook was hij invalide. Hieruit blijkt dat Neanderthalers hulpbehoevende groepsgenoten verzorgden, anders dan sommige Homo sapiens-culturen. Door andere vondsten menen deskundigen ook dat Neanderthalers hun doden begroeven, misschien zelfs met bloemen op hun graf.
Konden ze ook praten, of tenten opzetten? Hadden ze een religie, en hadden ze echt zoveel haar? Al dit soort kwesties komen aan de orde in deze prettig overzichtelijke, thematisch opgezette, maar niet zo grote tentoonstelling. Ook de vragen van de kinderspeurtocht zijn leuk. Ze staan op kaarten die verstopt zijn in leren buideltassen. Met een paar intrigerende kwesties blijft de bezoeker wel zitten, omdat de geleerden er nog niet uit zijn. Bijvoorbeeld: waardoor is de Neanderthaler verdwenen? En hoe was zijn relatie met de Homo sapiens?
Neanderthalers in Europa Tot 29 september 2008, Limburgs Museum, Keulsepoort 5, Venlo. Open: di-zo 11-17 uur. Info: 077-35 22 112 of www.limburgsmuseum.nl.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
