De belangrijke rol die econoom Albert Winsemius in de wederopbouw van de Nederlandse industrie speelde, is lang buiten beschouwing gebleven. Ook zijn bijdrage aan de economische groei van Singapore is onbekend in Nederland. Met Albert Winsemius. De man die Nederland en Singapore rijk maakte wil historicus Frans Stoelinga daar verandering in brengen. Hij beschrijft het leven van een calvinistische Fries met veel ambitie. ‘Als de nood aan de man is, mag je in je handen knijpen als je een Winsemius aan het roer hebt staan.’
Dit artikel krijgt u van ons cadeau
Wilt u ook toegang tot HN Actueel? Hiermee leest u dagelijks geschiedenisverhalen met een actuele aanleiding op onze website en ontvangt u exclusieve nieuwsbrieven. U kunt de eerste maand onbeperkt lezen voor € 1,99. Sluit hier een abonnement af en u heeft direct toegang.
Door Erik van Klinken
Vanaf de jaren zestig ontwikkelde Singapore zich tot een van de meest welvarende vrijhandelstaten ter wereld. Maar het economisch liberalisme dat daaraan ten grondslag ligt ging gepaard met inperkingen van vele vrijheden, waaronder de vrijheid van meningsuiting. Premier Lee Kuan Yew wilde koste wat kost de levensstandaard van de Singaporezen verhogen, en hij volgde daarin decennialang het advies van een Nederlander: Albert Winsemius.
Winsemius (1910-1996) riep Singapore op tot efficiëntie: onnodige tussenstappen in het economisch beleid dienden geëlimineerd te worden. De Fries had ervaring in de reorganisatie van bedrijven en overheidsinstanties. Voordat hij in Singapore belandde, had hij jarenlang hervormingen doorgevoerd bij verschillende ministeries.
Ondanks zijn economische successen was Winsemius volgens historicus Frans Stoelinga een man met een ‘gebruiksaanwijzing’. Hij had een nukkig karakter en werd niet altijd door al zijn collega’s vertrouwd. Bovendien zag hij ’te veel democratie’ en ‘lonen die niet gekoppeld waren aan productiviteit’ als belemmeringen voor economische groei.
Waarom besloot u onderzoek te doen naar Winsemius?
‘Universiteit Leiden wist van mijn persoonlijke ervaringen in Singapore en stimuleerde een promotieonderzoek naar deze Nederlander vanwege deze connectie. Hij is niet zo’n bekend figuur in zijn moederland, maar mede dankzij zijn inspanningen zijn zowel Nederland als Singapore welvarende en stabiele naties geworden. Tijdens de coronapandemie krijgt ons land te maken met industriële problematiek en maatschappelijke wanorde: denk aan de grote bedrijven die naar het buitenland vertrekken en de corona-rellen in verschillende Nederlandse steden. De huidige situatie vraagt wellicht om beleid van iemand als Winsemius, want hij was iemand die de regering compromisloos aanzette tot het oplossen van problemen. Als de nood aan de man is, mag je in je handen knijpen als je een Winsemius aan het roer hebt staan.’
Welke rol had de econoom bij de wederopbouw?
‘De minister van Economische Zaken Jan van den Brink zag Winsemius aan het begin van de jaren vijftig als iemand die leiding kon geven aan de wederopbouw van de Nederlandse industrie. Winsemius raakte dan ook nauw betrokken bij de besteding van de Marshallhulp. Tijdens deze wederopbouw wist hij ongeveer 400 bedrijven – waaronder 150 Amerikaanse – over te halen om in Nederland neer te strijken. Dat moest tot een groeiende welvaart leiden zodat Winsemius zijn doel zou bereiken: de levensstandaard van Nederlanders verbeteren.’
Toch besloot hij om over te stappen naar het bedrijfsleven.
‘Het laatste deel van de Marshallhulp besteedde Nederland aan defensie, waardoor Winsemius na zijn functie bij Economische Zaken belandde bij de wapenindustrie. Hij ging aan de slag bij de Zwitserse wapenfabrikant Hispano Suiza in Genève. Winsemius had grote ambities en wilde zijn kinderen goed op kunnen voeden. Het salaris dat hij kreeg als directeur-generaal van Economische Zaken was niet voldoende om zijn kinderen de scholing te geven die hij voor ogen had. Bovendien vertrokken veel van zijn vrienden en collega’s in 1952 en ’53 naar internationale organisaties, het bankwezen en het bedrijfsleven.
Na een paar jaar keerde hij de wapenwereld de rug toe om terug te keren naar economische beleidsontwikkeling. Hij was financieel onafhankelijk geworden en kon die oude liefde in 1960 weer oppikken.’
Hoe belandde Winsemius uiteindelijk in Singapore?
‘In Genève ving Winsemius op dat er bij een ontwikkelingsbureau van de Verenigde Naties een project klaarlag, dat in 1959 was aangevraagd door de regering van Singapore. De VN zette destijds westerse deskundigen in om ontwikkelingslanden verder te helpen. Dat was een Amerikaans initiatief om de welvaart in deze landen te verhogen en om met kapitalistische middelen de Sovjets voor te zijn bij het uitbreiden van hun invloedsfeer. Winsemius kreeg het voor elkaar dat de Verenigde Naties hem naar Singapore stuurden om de economie te reorganiseren.
‘Winsemius was niet de man van de bühne, maar van de schaduwen’
Oorspronkelijk zou dat project een paar maanden duren, maar de regering van Singapore vroeg Winsemius om te blijven. Als vrijhandelsland was Singapore economisch vergelijkbaar met het Nederland van de wederopbouw. Winsemius trof in Singapore een arme bevolking aan; een situatie die hij herkende uit Nederland. Bovendien zag hij er de Nederlandse calvinistische mentaliteit van vlak na de Tweede Wereldoorlog: mensen werkten hard voor hun geld − eerst werken, dan sparen en daarna praten over geld uitgeven.’
De Singaporese groei ging gepaard met de inperking van vrijheden, iets dat Winsemius steunde. Heiligde het economische doel bij hem de middelen?
‘We moeten niet vergeten dat we met moderne ogen naar het verleden kijken. De Singaporezen wilden af van de koloniale overheersing en meedelen in de welvaartsgroei. De communisten moesten uitgerangeerd worden. Ook Winsemius was van mening dat Singapore met harde hand geregeerd moest worden om economische vooruitgang te bewerkstelligen.
Ondanks de vrijheidsbeperkingen groeide het maatschappelijk vertrouwen onder de hoofdzakelijk Chinese bevolking van Singapore. Zij zagen dat het economisch beleid werkte. Zo is het wonderbaarlijk gelukt om van Singapore een van de rijkste landen ter wereld te maken. Winsemius stond aan de wieg van dat succes.’
Hoe wordt Winsemius in Singapore gezien?
‘In Singapore is hij een stuk bekender dan in Nederland, al is de Singaporese regering vooral trots op haar eigen prestaties. Winsemius krijgt niet alle eer voor de verbeteringen die toen plaatsvonden. De Singaporezen weten wel dat hij een geweldenaar is geweest voor de ontwikkeling van de economie, maar in de geschiedenisboeken beperkt de tekst over Winsemius zich tot een aantal volzinnen.’
Waarom is Winsemius in Nederland nauwelijks bekend?
‘Ik denk dat zijn invloed is opgeslokt door andere grootheden van de wederopbouw, zoals Drees en zijn ministers. Winsemius was namelijk niet de man van de bühne, maar van de schaduwen. Zijn prestaties zijn daardoor ondergesneeuwd. Ik moest dan ook als een tekkel aan een broekspijp hangen om alle facetten van zijn leven boven tafel te krijgen.’
