De media in binnen- en buitenland staan er vol van: koningin Wilhelmina zou aan het eind van de oorlog hebben overwogen om gevangenen te ruilen met de nazi’s. Hiervoor ontbreekt echter concreet bewijs.
Dagblad Trouw kopte op 30 april jongstleden: ‘Koningin Wilhelmina overwoog een opmerkelijke uitruil met de nazi’s aan het einde van de oorlog’. Volgens het artikel heeft de vorstin ‘gevraagd te onderzoeken of [zo’n] uitruil mogelijk was’. Op deze manier zou zij de door de Duitsers gegijzelde koning van België Leopold III hebben willen vrijkopen.
Als bron wordt verwezen naar een zopas gepubliceerd boek van historicus Michael Riemens. In ‘Majesteit, U kent het werkelijke leven niet’ schetst hij aan de hand van de dagboeken van minister Eelco van Kleffens van Buitenlandse Zaken een beeld van Wilhelmina in oorlogstijd.
Grote media in België en Groot-Brittannië hebben het nieuws overgenomen. Bewijzen die de berichtgeving ondersteunen, levert het boek van Riemens echter niet.
Nederlandse inzet onduidelijk
De historicus citeert Van Kleffens’ dagboekaantekening van 29 maart 1945. Daar schrijft de minister:
’s Middags kwam de Internuntius op mijn verzoek; ik had van H.M. opdracht, hem te vragen aan den Paus mede te deelen dat de Koningin in Brussel was gebleken dat de Koning van België en diens kinderen zich in gevaar bevinden van door de Duitschers te worden afgemaakt tenzij de hoogste Nazi-chefs in een veilig land asyl krijgen; deze mededeeling in de hoop dat de Paus wellicht iets wil doen.
De vraag is nu, waar dat woordje ‘iets’ op kan hebben geduid. Riemens heeft geprobeerd het antwoord te vinden in de archieven, zo blijkt uit een voetnoot, maar zonder succes. Uit diplomatieke correspondentie met het Vaticaan blijkt wel dat er vergeefse pogingen zijn gedaan om contact te maken met de Duitse autoriteiten, maar onduidelijk blijft wat de Nederlandse inzet was. Het voorstel om Leopold te ruilen voor hoge nazi’s was afkomstig van de Duitsers.
Andere manier
Wilhelmina zette haar mening over zo’n gevangenenruil helder uiteen in een brief van 24 maart 1945 aan de Britse koning George VI, die Riemens eveneens in zijn boek citeert:
[T]here may still be a small possibility of saving Leopold and his children for his people, if of course in quite another way than by striking the bargain proposed by the Nazis.
George antwoordde op 26 maart dat zo’n deal inderdaad ‘nooit’ kon worden gesloten, maar dat er ‘een andere manier’ moest zijn om de Belgische koning en zijn kinderen vrij te krijgen.
Het is onwaarschijnlijk dat Wilhelmina drie dagen later opeens wel voelde voor het vrijlaten van hoge nazi’s. Haar pogingen om via het Vaticaan ‘iets’ te doen voor Leopold, zouden daarentegen te maken kunnen hebben met die ‘andere manier’.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
