Pleegde Gerard Reve tijdens de oorlog nou overvallen of niet? Volgens een vroegere buurjongen wel. Hij beweerde dat Reve tijdens de Hongerwinter voedsel stal bij Duitsgezinden. Uit bronnen blijkt dat twee overvallen mogelijk al vóór de winter plaatsvonden. Honger kon dan het motief niet zijn.
In 1973 onthulde journalist Igor Cornelissen in Vrij Nederland dat Gerard Reve in de Hongerwinter met anderen drie overvallen op woningen had gepleegd. Zijn bron was een oud-buurjongen van Reve, Wouter Wagener, een van de mededaders. Volgens Wagener hadden ze honger en stalen ze van ‘foute’ Nederlanders. Maar Wagener is niet de meest betrouwbare bron: Reve beschreef hem negatief in De Avonden en mogelijk wilde hij wraak nemen.
Reve-biograaf Nop Maas schrijft dat Reve van zijn ‘toenmalige vertrouwelingen’ Johan Polak en Guus van Bladel het advies kreeg niet te reageren op het artikel. En dat deed Reve ook niet. Helaas schreef Maas er niet bij wat het argument van Polak en Van Bladel was. Volgens Wagener zou het motief voor de overvallen honger zijn geweest. Maar klopt dat wel? De eerste overvallen vonden namelijk al in augustus 1944 plaats en misschien zelfs eerder – en toen werd er geen honger geleden.
Biograaf Maas gelooft Wagener op zijn blauwe ogen, maar op doorslaggevende punten klopt het verhaal van Wagener niet. Slachtoffers van de eerste overval waren volgens Wagener een oom en tante van hem, die aan de Transvaalkade 104-huis woonden en fout waren. Althans, een van hun dochters zou een kind van een Duitse militair verwachten.
De tweede overval vond plaats op ‘kennissen van zijn ouders’ in de Pijp die een ‘redelijke voorraad’ aardappelen zouden hebben: Tweede Van der Helststraat 6-3. Hier woonde een tante van Wagener. Hier wringt de schoen al. Noem je een oom en tante kennissen?
De derde overval vond plaats op 9 december 1944 op een woning in Amsterdam-Zuid: Tintorettostraat 17-1. De bewoners waren Duitsgezinde ‘kennissen’ van Tine Fraterman, de vriendin van Reve. Zij en Reve waren er een paar keer op bezoek geweest en Reve wist te melden dat er een ‘ruime’ voorraad voedsel te halen viel, aldus Wagener.
De eerste twee overvallen werden door Wagener en Reve uitgevoerd. Omdat de slachtoffers van de derde overval Reve kenden, werd de onderwijzer Martin Veldhuis gevraagd mee naar binnen te gaan. Reve zou buiten klaarstaan met de vluchtfietsen. Veldhuis kreeg het speelgoedpistool waarmee Reve bij de eerste overvallen had gedreigd.
Het ging volkomen mis. Reve had verteld dat de badkamer van buiten afgesloten kon worden, maar dat bleek niet juist – en dus konden de bewoners daar ook niet worden opgesloten. Bovendien verzette de vrouw des huizes zich heftig en belde tot overmaat van ramp haar moeder aan.
Wagener en Veldhuis vluchtten het huis uit, maar kregen de halve straat achter zich aan. Beiden werden gepakt, opgebracht naar politiebureau Overtoom en na de oorlog veroordeeld. Reve ontsnapte de dans. Wagener en Veldhuis noemden zijn naam niet. De vraag is waarom Reve deze ervaringen nooit voor zijn eigen boeken heeft gebruikt. Een mogelijk antwoord luidt: omdat twee van die overvallen al vóór de Hongerwinter werden gepleegd.
Wagener noemde niet de naam van de dochter van zijn oom en tante aan de Transvaalkade, maar ze hadden twee dochters die gezien hun leeftijd zwanger konden zijn: Elisabeth en Suzanne. Sterker: beiden waren zwanger in 1944, zo blijkt uit hun persoonskaarten (die op het Stadsarchief Amsterdam in te zien zijn). Elisabeth beviel in juli 1944, Suzanne in maart 1945.
Kortom: als Wagener en Reve dit gezin in de winter van 1944 hebben overvallen, dan was die foute dochter Suzanne.
Ook een dochter van het tweede gezin dat werd overvallen zou volgens Wagener zwanger zijn geweest. Hij en Reve belden daarom aan met de mededeling dat hun – elders verblijvende – dochter ‘ineens niet goed’ geworden was. Haar ouders gingen meteen naar haar toe, de aardappels onbeheerd achterlatend. Deze oom en tante hadden maar één dochter: Maria. En inderdaad, ook zij was in 1944 zwanger. Ze beviel op 3 september 1944. Dus moet de overval eerder hebben plaatsgevonden, in augustus of zelfs juli 1944. En dat betekent dat de eerste overval nog eerder plaatsvond.
Dat de overval op de Tintorettostraat op 9 december 1944 plaatsvond, blijkt overigens uit de politierapporten van die dag. Maar er is nog iets met dat adres. De Tintorettostraat 17-1 was namelijk geen willekeurig doelwit: hier woonde in de maanden voor de overval de vriendin van Reve, Tine Fraterman. Maas meldt dat niet, waarom niet is onduidelijk.
De bewoners waren ook niet Duitsgezind. De man vloog voor de RAF en zij verhuurde een kamer aan de verzetsman Cornelis Marijs.
Het kan natuurlijk ook dat Wagener maar wat kletste en dat Reve niet bij die eerste twee overvallen betrokken was en bij de derde alleen als bron. Helaas wilde Maas de inhoud van de brief van Polak en Van Bladel desgevraagd niet bekend maken. Althans, hij reageerde niet op e-mails met het verzoek daartoe.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
