De Wagnergroep wordt in de media wel eens vergeleken met de Waffen-SS, die in de Tweede Wereldoorlog het eliteleger van nazi-Duitsland vormde. Volgens historicus Evertjan van Roekel zijn er gelijkenissen tussen beide legers, maar zijn de verschillen groter. ‘De misdaden van de Waffen-SS waren ideologisch en politiek gedreven. Bij Wagner gaat het om willekeurig sadisme, begaan door criminelen.’
Van Roekel heeft boeken geschreven over Nederlandse vrijwilligers in de Waffen-SS en over de Wewelsburg, het opleidingscentrum van SS-leider Heinrich Himmler. Hij zegt dat een vergelijking tussen Wagner en de Waffen-SS gedeeltelijk opgaat. ‘Beide groepen opereren op enige afstand van het reguliere leger, en zijn extremer en gewelddadiger in hun acties dan het staatsleger, met een reputatie voor brute oorlogsmisdaden. Wagner heeft bovendien neonazistische elementen: de naam alleen al is een verwijzing naar de favoriete componist van Hitler. En een van de vroegere aanvoerders van Wagner, Dmitry Utkin, is een openlijk bewonderaar van Hitler en overdekt met tatoeages van de SS.’
Meer historische context bij het nieuws? Schrijf u in voor onze gratis nieuwsbrief.
Het is dus vrij logisch dat de link tussen Wagner en de Waffen-SS wordt gelegd. Maar er zijn volgens Van Roekel ook duidelijke verschillen. ‘Wagner is niet ideologisch gedreven, dat gaat niet goed samen met het huurlingenbestaan. Bovendien had de SS van begin af aan een elitair karakter: leden van de SS moesten de nieuwe elite van het Derde Rijk gaan vormen, dus rekruten werden niet in gevangenissen en psychiatrische inrichtingen gezocht, wat bij Wagner wel gebeurt. De SS moest een keurkorps zijn dat was opgebouwd uit het Duitse volk. Bij Wagner bestaat het gros van de soldaten uit geharde criminelen die in ruil voor gratie naar het front zijn gegaan. De rekruten van Wagner hadden al een voorliefde voor geweld en moord voordat ze zich aansloten.’
Mindere kwaliteit
‘Een ander verschil is de toedracht van de oorlogsmisdaden van beide elitetroepen,’ zegt Van Roekel. ‘De oorlogsmisdaden van de Waffen-SS waren ideologisch en politiek gedreven. Bij Wagner gaat het vaker om willekeurig sadisme begaan door criminelen. Bovendien is Wagner niet loyaal aan Poetin, terwijl de Waffen-SS wel trouw was aan Hitler.’
‘De verschillen zijn ook terug te zien op het slagveld. Ook al probeert Prigozjin de reputatie van Wagner op te vijzelen (hij moet immers zijn huurlingen verkopen), zijn leger is qua slagkracht van mindere kwaliteit dan de SS. De Waffen-SS vormde een echte elite en was op militair gebied misschien wel een van de beste eenheden die ooit in Europa heeft gevochten. De Waffen-SS kreeg voorrang in de bevoorrading, de rekruten met de meeste training, de nieuwste tanks en ga zo maar door. Dat is wel wat anders dan Wagner-troepen die zonder uitrusting naar het front worden gestuurd om vervolgens te sneuvelen.’
Sturmbrigade Dirlewanger
Van Roekel ziet wel een paralleltussen de Wagner-groep en een specifieke eenheid van de Waffen-SS, de Sturmbrigade Dirlewanger. Oskar Dirlewanger was een veteraan van de Eerste Wereldoorlog, die ook had gediend in het Legioen Condor tijdens de Spaanse Burgeroorlog. Dirlewanger was een verknipte misdadiger met een voorliefde voor sadistisch geweld, en werd aan het hoofd geplaatst van wat eerst een strafbataljon voor de Waffen-SS was.’
‘De Waffen-SS was qua slagkracht misschien wel een van de beste militaire eenheden die ooit in Europa heeft gevochten’
‘De Sturmbrigade Dirlewanger werd gevuld met gearresteerde stropers, en later ook met moordenaars en psychiatrische patiënten. De troepen werden in bezet Polen gebruikt om verzet in de kiem te smoren, maar later ook ingezet tegen partizanen in Wit-Rusland en uiteindelijk tegen het Rode Leger aan het front. Deze groep was een uitzondering binnen de Waffen-SS; andere eenheden keken neer op de Sturmbrigade. Dirlewanger en zijn mannen plunderden, moordden, en verkrachtten voor hun plezier, en werden zelfs tot de orde geroepen door andere eenheden als ze te ver gingen.’
