In 1994 publiceerde A.Th. van Deursen een boek over Graft. Hij noemde het Dorp in de polder. Zijn nieuwste boek gaat over Katwijk, waar hij de laatste jaren van zijn leven woonde. Toen het begin oktober, anderhalve maand voor zijn overlijden op 21 november, op het gemeentehuis van Katwijk werd gepresenteerd, zat de auteur al in een rolstoel. De pen had hij een maand eerder voorgoed moeten neerleggen. De titel lag voor de hand, zou je gedacht hebben: Dorp aan zee. Maar nee, In Katwijk is alles anders heet het.
Dat geeft meteen aan dat het een heel ander boek is dan dat over Graft in de Gouden Eeuw. Een trotse Graftenaar die precies wilde weten wie destijds allemaal wat in zijn dorp had verricht, kwam bedrogen uit. Van Deursen zocht het algemene in het bijzondere. Het ging niet om Graft, maar om het reilen en zeilen van een Hollandse dorpssamenleving in een vergaan tijdperk.
In zijn laatste boek beschrijft Van Deursen een dorp – wel een erg groot dorp overigens – dat in 1940, het jaar waarin het verhaal begint, al 19.000 inwoners telde – meer dan menige stad in vroeger eeuwen. Sindsdien heeft het een (iets) andere ontwikkeling gevolgd dan het algemene patroon. In dit boek staat juist het bijzondere centraal. Het is een werk dat nadrukkelijk ook bedoeld is voor Katwijkenaren, en daarom veel gedetailleerder. Elke burgemeester, elke voetbalclub, schier elk jongerencentrum komt dan ook aan de beurt.
Dit boek is een daad van gerechtigheid. Hier wordt de modernisering nu eens beschreven vanuit het perspectief van iemand die sympathiseert met wat je de ‘verliezers’ zou kunnen noemen, al probeert Van Deursen conform de benadering die zijn gehele oeuvre doordesemt iedereen recht te doen en slaagt hij daar wonderwel in.
Katwijk, citeert hij een gemeenteraadslid, betekende ‘voetbal, vis en volle kerken’, en hij voegt eraan toe dat met die vis en die volle kerken niet meer alles is als vroeger, maar dat het voetbal ‘onomstreden Katwijks passie’ blijft. Dat klopt helemaal. Als er één ding duidelijk wordt, dan is het wel de liefde voor het lichamelijke en het natuurlijke. Katwijkenaren zijn mensen die graag iets doen. Dat geldt ook voor het muziekleven, dat er op een even hoog niveau staat.
Wat verder opvalt, is dat het economische leven in een halve eeuw tijd veel radicaler veranderd is dan het geestelijk leven. Niet alleen met de visserij ging het bergafwaarts, ook de tuinbouw verdween volledig en het belang van het toerisme nam af. Dat het geestelijk leven minder veranderde, laat meteen mooi zien hoe weinig invloed de regelmatige aanwezigheid van vreemdelingen heeft op de opvattingen en gedragingen van mensen.
Toch veranderde er in het kerkelijk leven wel iets. Katwijk was en is een typisch hervormde plaats, orthodox, maar vanouds niet zeer behoudend: ‘confessioneel’ is het woord. Politiek was het een bolwerk van de CHU. In de loop van een halve eeuw neemt het kerkelijk leven weliswaar iets in omvang af, maar wat je vooral ziet is een zekere versplintering, waarbij ook binnen de dominante hervormde gemeente eenieder zich steeds meer in de eigen groep terugtrok en een deel uiteindelijk een eigen gemeente stichtte. Katwijk is nu veel ‘zwaarder’ dan vroeger.
Een thema dat fascineert, is de relatie tussen het kerkelijk leven en een zekere ruwheid. Jeugdcultuur is een hoofdthema. Niet alleen de drankconsumptie was hoog, ook het drugsgebruik. Nooit had ik gedacht dat Van Deursen nog eens over een trashmetalband zou schrijven of ons het verband tussen muzieksoort en type drugsgebruik uit de doeken zou doen. Dat de gemeenteraad geen coffeeshop wilde gedogen, gispt hij overigens.
Soms heb je van die boeken waarin alles klopt, maar waarbij je je na afloop afvraagt waar de ziel in het verhaal is. Daar heb je bij Van Deursen geen last van. Door de ironische terzijdes, door de subtiele citaten – een burgemeester neemt afscheid en Van Deursen citeert droogjes iemand die haar veel tijd voor haar ‘vele nevenbaantjes’ toewenst – is ook zijn laatste boek weer een waar genot om te lezen.
A.Th. van Deursen
In Katwijk is alles anders. Een christelijk dorp ontmoet de wereld 1940-2005
463 p. Bert Bakker, € 25,00
Dit artikel is exclusief voor abonnees
