Over de Nederlandse perceptie van de Verenigde Staten en Duitsland na 1945 is langzamerhand het nodige gepubliceerd. Frankrijk bleef vreemd genoeg tot nu toe nogal een witte vlek. Zoals Niek Pas weer eens laat zien in Aan de wieg van het nieuwe Nederland had de Franse cultuur veel invloed op onze intellectuelen. In Parijs moest je zijn als je de moderniteit wilde opsnuiven. Wie niet mobiel genoeg was om naar het gidsland af te reizen behielp zich met moderne Franse literatuur en keek in de bioscoop naar films van de nouvelle vague.
Het rooskleurige imago van Frankrijk botste in de loop van de jaren vijftig steeds vaker met verhalen over en beelden van de bloedige oorlog in Algerije. Daar streed sinds 1954 het Bevrijdingsfront van Ahmed Ben Bella voor onafhankelijkheid. De Franse regering, die zeker na het beschamende verlies van Indo-China gebrand was op het behoud van dit ‘overzeese deel van het vaderland’, week geen duimbreed. Een miljoen kolonisten steunden het leger in zijn uit de hand lopende confrontatie met de rebellen. Vroeg of laat moest de verschroeide-aarde-tactiek van het Franse gezag wereldwijd bekend worden.
Niek Pas brengt de geschokte reacties alhier met gevoel voor drama tot leven. Nederland had geen speciale reden om zich tegen Frankrijk af te zetten, maar snakte wel naar een thema waarmee het de lessen van de Tweede Wereldoorlog, die nu pas goed waren bezonken, in praktijk kon brengen. Onze eigen koloniale oorlog in Indonesië was daarvoor te vroeg gekomen. Het vervolg daarop, de kwestie-Nieuw-Guinea, lag gevoelig, mede doordat de verhoudingen binnen de regeringscoalitie de partijen in het centrum dwongen elkaar te ontzien. Ook de Koude Oorlog eiste nog steeds veel politieke discipline en hield een onbevangen omgang met de wereld om ons heen en met onze eigen geschiedenis tegen.
Toen rooms-rood in 1958 eenmaal ter ziele was gegaan, kon de PvdA eindelijk vrijer ademhalen. Er begon ook op andere politiek-culturele fronten veel te schuiven. De PSP roerde zich. De linkse studentenvereniging Politeia pakte het geweld in Algerije als onderwerp op, net als progressieve christenen van allerlei snit. Ook in katholieke kring begonnen steeds meer mensen hun maatschappelijk engagement op de wrede oorlog in Noord-Afrika te projecteren. Onder hen waren de student Ton Regtien en de filosoof Bernard Delfgaauw. Beiden hadden het virus in Parijs opgedaan en voor beiden was het protest tegen de Algerije-politiek de opmaat voor hun latere rol in de jaren zestig.
Wat de arme Franse ambassadeur in Den Haag ook ondernam om de publieke opinie te bewerken, het hek was van de dam. Pogingen de media via de regering censuur op te leggen mislukten. Kritische journalisten als embedded waarnemers door Algerije laten reizen werkte evenmin. Zij bleven gewoon opschrijven wat zij zagen, en dat was bijna allemaal treurig en onheilspellend.
Een in 1959 op de televisie vertoonde documentaire over een vluchtelingenkamp in Marokko (Redt een kind) maakte grote indruk. Kort daarna werd onder dezelfde naam een benefietavond georganiseerd, met evenveel succes. (De organisatoren van de beroemde inzamelactie ‘Open het Dorp’ zouden er later een voorbeeld aan nemen.) De Fransen van nu werden de Duitsers van 1940-1945. Met behulp van de Algerijnse kwestie zette Nederland de eerste behoedzame stapjes op de weg naar afrekening met zijn oorlogsschuldcomplex.
Zo ontwikkelde het geval-Algerije zich tot een katalysator van de opstandigheid van de jaren zestig. De solidariteitsacties in de polder waren voor de culturele voorhoede een vingeroefening voor wat nog komen zou. Mooi dat Pas dit zo duidelijk aantoont.
Wat zou hem overigens bewogen hebben om zijn boek, een toonbeeld van wat een trefzeker schrijvende auteur met een goede neus voor bronnenmateriaal voor elkaar kan krijgen, zo’n even vage als ronkende titel te geven? Dat het gaat over de effecten van een bruut koloniaal conflict kan de lezer alleen uit de kleine lettertjes van de ondertitel opmaken; zo wordt hij nodeloos op het verkeerde been gezet.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
