Van Douwe Bob tot Kati Piri: wie in het openbaar Israël bekritiseert, loopt het risico voor antisemiet te worden uitgemaakt. Maar het begrip antisemitisme heeft in onze tijd een betekenis gekregen die het van oorsprong niet had. De Britse historicus Mark Mazower pleit voor herstel van de originele definitie.
Het begrip antisemitisme heeft vandaag de dag twee betekenissen, vertelt Mazower aan Historisch Nieuwsblad. ‘De ene betekenis kennen we uit de geschiedenis: vooroordeel tegen een onbeschermde Joodse minderheid. De tweede betekenis is: kritiek op Israël.’ Mazower vindt die tweede definitie onwenselijk. ‘Je wilt niet in een situatie belanden waarin er één staat in de wereld is die niet bekritiseerd mag worden.’
Om de zuiverheid in het debat terug te brengen, schreef Mazower een boek: Over antisemitisme. De geschiedenis van een woord. Dat woord antisemitisme stamt uit de negentiende eeuw, vertelt hij. In die tijd werden Joden in verschillende Europese landen geëmancipeerd als volwaardige staatsburgers. Hiertegen kwam een reactie van rechtse activisten, die zichzelf antisemieten noemden. ‘De voornaamste reden waarom we antisemitisme serieus nemen is wat er gebeurde in Europa toen het een bepalende factor werd in overheidsbeleid, met alle bekende gevolgen. Dat verhaal speelt zich af in een wereld waar de staat Israël niet bestond, en waarin Joden een minderheid waren.’
Dat tegenwoordig het label antisemiet vaak wordt geplakt op critici van Israël, heeft volgens Mazower meerdere oorzaken. Vanaf de jaren zestig nam in de Verenigde Staten en Europa de kritiek op de Israëlische bezetting van de Palestijnse gebieden toe, vooral bij links. Joodse activisten die voorheen samen optrokken met andere minderheden tegen racisme en antisemitisme, kwamen meer geïsoleerd te staan. Tegelijkertijd identificeerden Amerikaanse Joden zich in toenemende mate met de staat Israël, ook al wilden ze er niet per se naartoe verhuizen.
Andersom gebeurde hetzelfde: rechtse regeringen in Israël pretendeerden dat zij spraken voor alle Joden in de wereld. En zij gingen nieuwe allianties aan met extreemrechtse politici in Europa en de VS die Israël steunden. ‘En dus heb je nu het paradoxale plaatje van een Israëlische minister voor Antisemitismebestrijding die antisemitische, neofascistische politici uitnodigt in Jeruzalem voor een conferentie over de strijd tegen antisemitisme.’
