TENTOONSTELLING

TENTOONSTELLING

Helse machines
De lugubere schoonheid van oorlogstreinen

Nooit eerder had het geluid van stoomfluiten hem zó als muziek in de oren geklonken. Op de avond van 31 juli 1914 hoorde opperbevelhebber generaal C.J. Snijders vanuit zijn woning in het Haagse Bezuidenhout de ene na de andere trein vertrekken uit het station van de Staatsspoorwegen. Eerder die dag had de regering de mobilisatie van de strijdkrachten afgekondigd. Tijdens de eerste mobilisatiedagen werden zo’n 177.000 Nederlandse soldaten, 6600 paarden en een onbekend aantal kanonnen per spoor naar hun posities aan de grens vervoerd. Een logistieke operatie om u tegen te zeggen. Geen wonder dat Snijders in zijn nopjes was.

Voordat vliegmachines sterk genoeg werden om zwaar materieel te verplaatsen, waren treinen het ultieme transportmiddel in oorlogstijd. Ze werden gebruikt om snel troepen en materieel naar het front te brengen, om gewonden af te voeren, en als wapen. Al deze functies komen aan bod in de tentoonstelling Sporen naar het front, tot 1 september te zien in het Spoorwegmuseum in Utrecht.

De expositie bestaat uit een grote loods vol militaire treinen. Deels geleend van buitenlandse instituten, deels afkomstig uit de eigen collectie. Bij elkaar vormen ze een indrukwekkend ensemble, zeker voor wie even de moeite neemt om de loopbrug te bestijgen.

Het nadeel van deze showroomopstelling is dat het verhaal letterlijk naar de zijkanten wordt geduwd. De teksten die het tentoongestelde moeten verbinden, zijn weggestopt in een paar smalle vitrines in de donkere uithoeken van het depot. Ze zijn thematisch ingericht, zodat de bezoeker zelf de chronologie bij elkaar moet sprokkelen. Over de mobilisatie van 1914 wordt twee keer dezelfde informatie gegeven. En gek genoeg geeft de vitrine bij de uitgang een soort samenvatting, die beter als inleiding had kunnen dienen.

Dat neemt allemaal niet weg dat Sporen naar het front een genot is om te zien. De stoomlocs, pantsertreinen en ambulancewagons zijn van een lugubere schoonheid. Helse machines uit een tijd dat het spoorwegbedrijf nog romantiek bezat. De geur van smeerolie maakt het af.

Een paar hoogtepunten. In augustus 1944 construeerden Slowaakse verzetsstrijders, als een soort A-Team, een heuse pantsertrein met vijf wagons. Bij wijze van geschut bouwden ze een complete Škoda-tank in. De trein werd helaas al snel door de Duitsers buitgemaakt. Pantsertreinen waren er vanaf de Amerikaanse Burgeroorlog tot en met de Tweede Wereldoorlog, maar het bleven kwetsbare reuzen. De vijand hoefde maar op één plek van de spoorlijn een flink obstakel neer te leggen. De Duitsers gebruikten een aparte machine, de Schienenwolf, om vakkundig een paar honderd meter rails te vernielen. Ook die is op deze tentoonstelling te bekijken.

Vergeet verder niet om stil te staan bij een uit de kluiten gewassen schaalmodel van Schwerer Gustav, een Duits monsterkanon uit de Tweede Wereldoorlog. Het reed op twee parallelle spoorbanen en kon één reuzengranaat per uur afvuren. Van een heel andere orde is de Tin Turtle, een benzinelocomotiefje dat de Britten op grote schaal gebruikten aan het front tijdens de Eerste Wereldoorlog.

Eén onderwerp ontbreekt op deze tentoonstelling. Deze beslaat weliswaar de hele periode 1853-1950, maar schenkt geen aandacht aan de grote rol die de Nederlandsche Zuid-Afrikaansche Spoorwegmaatschappij speelde in de Boerenoorlog (1899-1902). Wilt u weten hoe dat zit, dan moet u het geweldige boek met dezelfde naam van Martin Bossenbroek lezen.


Sporen naar het front. De rol van de trein in oorlogstijd Spoorwegmuseum
Tot en met 1 september. Maliebaanstation, Utrecht. Open: di-zo 10-17 uur. Info: 030-230 62 06 of www.spoorwegmuseum.nl