Het staat er weer knap bij, ons Paleis op de Dam. Boven de duiven, hotdogkar en levende standbeelden glimt het goud op het timpaan, en ook binnen zit alles weer strak in de verf. De afgelopen jaren werd de gevel opgeknapt; in 2009 was al de restauratie en verbouwing van het interieur opgeleverd.
Zo’n 80 miljoen euro heeft die gekost, waarvoor asbest werd verwijderd, koninklijke gasten nieuwe badkamers kregen en het empiremeubilair van Lodewijk Napoleon werd gerestaureerd. Die gaf tweehonderd jaar geleden het ook toen astronomische bedrag van 1 miljoen gulden uit bij de grondige verbouwing van wat zijn paleis moest worden, nadat hij in 1806 door zijn broer was benoemd tot koning van Holland.
Het net gerenoveerde Paleis presenteert nu een tentoonstelling over Nederlands eerste koning en ziet in de metamorfose van stadhuis naar paleis een mooie parallel met de transformatie van Nederland van republiek in een constitutionele monarchie. En die monarchie komt er in deze expositie goed af.
De bezoeker loopt door de reeks kamers en zalen die door Lodewijk werden getransformeerd tot salons en slaapvertrekken, vol overgedecoreerde empiremeubelen, klokken en stoffering. De tentoonstelling hinkt een beetje op twee benen. Er is aandacht voor deze empirestijl – waardoor de tekstbordjes in de kamers vooral kunsthistorische informatie geven over een commode, nachtkastje of wentelspiegel, maar weinig over Lodewijks leven in het Paleis. Daarnaast worden aan de hand van een negental thema’s belangrijke verworvenheden van Lodewijks regime behandeld.
Een korte toelichting in een filmpje door deskundigen en historici en enkele voorwerpen vertellen over ‘Wetenschap en kunsten’ (de voorloper van het Rijksmuseum en de Prix de Rome), ‘Waterbeheer’ (de Overtoomse Sluis), ‘Godsdienst’ (emancipatie van de katholieken) en ‘Juridische hervormingen’ (een nieuw wetboek van strafrecht).
Bij het thema ‘Maatschappelijke betrokkenheid’ spreekt Geert Mak over Lodewijks hulp en betrokkenheid na de kruitramp in Leiden, waarmee hij als een vader des vaderlands aanzet gaf tot het moderne koningschap – we zien Juliana zijn voorbeeld volgen met een bezoek aan Duiveland na de Watersnoodramp in 1953.
Aardig bij ‘Volksopvoeding en gezondheid’ zijn de medailles die artsen konden verdienen als ze meer dan honderd mensen tegen de koepokken hadden ingeënt – een van de zaken waar Lodewijk zich sterk voor maakte. Lodewijks hofleven wordt helaas vrij summier behandeld, al ligt er een mooi exemplaar van Napoleons Etiquette des Palais Impérial, dat door hem is voorzien van aantekeningen over de Nederlandse situatie – ‘Il n’y a qu’une chapelle’. En leuk is ook het toegangsbiljet tot het Koninklijk Museum, waarvoor Lodewijk de Nachtwacht naar het Paleis liet komen, die voortaan op dinsdag, donderdag en zaterdag tussen 10 en 2 te bezichtigen was voor het publiek.
De zegeningen die Lodewijk ons land heeft gebracht, wil de tentoonstelling maar zeggen, waren talrijk. Hij wilde eenheid in de tot dan toe versnipperde Republiek. Hij reisde Nederland rond en maakte contact met de burger. Hij schafte het martelen af en beperkte de doodstraf – op de plek van het schavot bouwde hij een balkon aan het Paleis. Hij zette zich in voor waterbeheer, een nationale onderwijsinspectie, de scheiding van Kerk en Staat.
Dat hij zijn burgers uitgebreid bespioneerde, zoals hoogleraar veiligheid Beatrice de Graaf uit de doeken doet, en in het bijna bankroete land veel geld uitgaf aan zijn verbouwingen en hofleven – ach, hoort dat niet gewoon bij het koningschap?
Nou heeft Lodewijk onmiskenbaar goede dingen gedaan, en is er recent een herwaardering van zijn betekenis voor Nederland. Toch wringt er iets. Dit gebouw is in al zijn pracht ooit neergezet door de burgers van de Republiek. Die, zo getuigt de erg beperkte uitleg in de reguliere audiotour door het Paleis, er toch best al een ontwikkelde bestuursvorm op na hielden.
Dat de monarchie het stadhuis van de Amsterdammers heeft afgepakt is een mythe – de stad heeft het uiteindelijk zelf aan het Rijk verkocht, omdat ze het niet kon onderhouden. Maar meer aandacht voor dit rijke stadhuisverleden zou het Paleis niet misstaan. De monarchie weet haar propaganda, blijkt maar weer, toch wel goed te regelen.
Koning Lodewijk Napoleon & zijn Paleis op de Dam
Tot en met 16 september 2012. Dam, Amsterdam.
Open: 11-17 uur.
Info: 020-620 40 60 of www.paleisamsterdam.nl.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
