Deze winter valt de Gouden Eeuw niet te omzeilen. Gelijktijdig met de televisieserie van de NTR heeft het Amsterdam Museum (sinds 2011 is het woord ‘historisch’ uit de naam geschrapt) een tentoonstelling over de Gouden Eeuw. Het museum is gehuisvest in het voormalige Burgerweeshuis, waar sinds de zestiende eeuw wezen werden opgevangen. Om de verschillende zalen te bereiken moeten we trap op, trap af. Het is er ijzig koud, dus houd vooral uw jas aan.
De tentoonstelling is thematisch ingedeeld. In de eerste, spaarzaam verlichte zaal staan maar liefst 21 geldkisten te schitteren. Het is een goede binnenkomer, al is niet helemaal duidelijk dat de expositie begonnen is. Hier werd goed geld verdiend, is de boodschap. De kisten belichamen de Gouden Eeuw. In de volgende zalen komen onder meer geweld, geloof, scheepvaart, informatievoorziening, wetenschap en het dagelijks leven aan bod.
Een van de leukste objecten is een kist met 2000 nooit bezorgde brieven. Postmeester Simon de Briënne, de eigenaar van de kist, kon ze niet bezorgen of de ontvangers wilden er niet voor betalen. Het maakt razend nieuwsgierig: wat zou er in al die brieven staan?
Dit artikel is exclusief voor abonnees
Er is veel moois te zien, maar de korte begeleidende teksten bieden weinig houvast. Zou de gemiddelde bezoeker weten wie Maurits was? Of waarom Johan van Oldenbarnevelt op het schavot eindigde? De audiotour biedt soms wat verheldering, maar meer uitleg was welkom geweest. Pas halverwege de tentoonstelling hangt een tijdlijn met de belangrijkste gebeurtenissen uit de zeventiende eeuw. Dat helpt om het complexe fenomeen ‘Gouden Eeuw’ te begrijpen. Zo’n introductie is beter op zijn plaats bij de eerste zaal.
Her en der zijn multimediatechnieken gebruikt. Zo is er een groot touchscreen met een schilderij van de Dam met het Stadhuis in aanbouw. Bezoekers kunnen verschillende figuren aanraken die de Dam bevolken: een flamboyante reiziger, een boze boerin of exotische handelaren. Achter ieder personage gaan leuke wetenswaardigheden schuil. Dat sjouwers herkenbaar zijn aan hun rood-wit-blauwe muts, bijvoorbeeld, en weeskinderen aan hun rood-met-zwarte uniformen.
Het werkt zo leuk dat we bijna het origineel over het hoofd zien: een enorm schilderij dat er vlak achter hangt. Jammer is dat een geluidsinstallatie continu hinderlijk hard ‘Gouden Eeuw-geluiden’ afspeelt. Loeivals gezang en schreeuwende kooplui verjagen de bezoeker snel naar de volgende zaal.
Daar trekt een grote projectie de aandacht: een film over de Nederlandse handelsposten, wereldwijd. Kaap de Goede Hoop, Sri Lanka en het Braziliaanse Recife komen voorbij. Knap gemaakte animaties van schepen en forten gaan naadloos over in een hedendaagse satellietfoto van dezelfde plekken. In een paar minuten vertelt de film een verhaal dat beklijft, zonder de historische informatie tot kinderlijke proporties te reduceren.
Toch stelen de schilderijen de show. Ze verkeren in opvallend goede staat. Dat valt het meest op bij het geweldig gerestaureerde schilderij van Pieter Frits over de lynchpartij van de gebroeders De Witt, dat zich laat lezen als een stripverhaal. De gruwelijke details waren later overgeschilderd, maar nu is weer in volle glorie te zien hoe het Haagse volk zich de lijken van de arme broers laat smaken.
Het begin van de tentoonstelling mag dan wat onduidelijk zijn, het eind is dat niet. De laatste zaal laat zien hoe de Gouden Eeuw voor latere generaties tot de verbeelding is blijven spreken. Bijvoorbeeld in de mooie ‘historische galerij’ van Jacob de Vos, uit de negentiende eeuw, met patriottische historieschilderijen van grootse daden en moedige mannen, maar ook strips, films en televisieseries.
De Gouden Eeuw is een prettige tentoonstelling waar veel te zien is, maar voorkennis is gewenst.
De Gouden Eeuw. Proeftuin van onze wereld
Amsterdam Museum. Tot en met 31 augustus.
Open: 10-17 uur. Info: 020-523 18 22 of amsterdammuseum.nl