‘Just arrived: The Hottentot Venus. Two shillings per head. Piccadilly Street.’ Met deze krantenadvertentie werden in 1810 in Londen mensen naar een nieuwe kermisattractie gelokt. Nu eens geen vrouw met drie borsten of een Siamese tweeling, maar een 20-jarige inwoonster van Zuid-Afrika.
Kermisattractie ‘Hottentot-Venus’
Ze heette Saartjie Baartman, maar dat was niet haar oorspronkelijke naam. De vrouw behoorde tot de Hottentotten, de etnische groep die nu Khoisan heet, en werkte als slavin op een blanke boerderij. Haar leven eindigde in een tragedie doordat ze inging op het aanbod om zich in Londen als curiositeit tentoon te laten stellen.
Onder de naam ‘Hottentot-Venus’ werd ze een seksueel prikkelende kermisattractie
Als Khoisan-vrouw was ze met haar donkere huid, dikke lippen, grote billen en – zoals het gerucht wilde – buitensporig grote schaamlippen, een commercieel aantrekkelijk exotisch object. Onder de naam ‘Hottentot-Venus’ werd ze in smoezelige zaaltjes een seksueel prikkelende kermisattractie. Om de sensatie te vergroten zat ze op het podium in een kooi.
Protesten en de doorverkoop van de zwarte Venus
Tijdens de show haalde een dompteur haar eruit, waarna ze vastgezet aan een halsband kunstjes moest doen. Het publiek werd aangemoedigd om ‘de wilde vrouw uit donker Afrika’ aan te raken. De show liep goed, maar er waren ook protesten. Antislavernij-activisten klaagden de exploitanten aan, maar omdat Saartjie Baartman voor de rechtbank verklaarde dat ze uit vrije wil handelde, werden ze vrijgesproken.
De show liep goed, maar er waren ook protesten
Na vier jaar hadden de Londenaars het wel gezien. De eigenaren verkochten hun attractie aan een Parijse dierenhandelaar (!). Met zijn show ging hij nog een stapje verder: hij liet het publiek paardjerijden op de op handen en voeten kruipende vrouw. Ook mocht men voelen of het klopte dat de Hottentot-Venus enorme schaamlippen had. De dompteur en zijn attractie hadden veel succes bij het stedelijke proletariaat. Ze vertoonden hun kunsten eveneens op privéfeestjes van rijke burgers en aristocraten.
Interesse onder wetenschappers
Ook de wetenschap had interesse in de ‘zwarte Venus’. Westerse wetenschappers wilden bewijzen dat er een hiërarchie bestond tussen de rassen. Bovenaan stond het blanke ras en onderaan het zwarte, met op de allerlaagste sport de Hottentotten. Onderzoek op Saartjie Baartman moest bewijzen dat deze groep evolutionair dichter bij de mensaap stond dan bij de mens. De vrouw werkte mee aan ‘wetenschappelijk’ onderzoek, maar weigerde haar schaamlippen te laten opmeten.
Onderzoek moest bewijzen dat de Hottentotten dichter bij de mensaap stonden dan bij de mens
Saartjie belandde in de prostitutie toen ze als zwarte attractie geen publiek meer trok. Ze stierf op 26-jarige leeftijd in Parijs, waarschijnlijk aan een longontsteking. Daarna konden wetenschappers zich met hun meetapparatuur en messen alsnog op haar uitleven. Van haar lichaam maakten ze een afgietsel en haar hersenen en vagina werden op sterk water gezet. Nog tot 1974 (!) kon het publiek zich er in het Parijse Musée de l’Homme aan vergapen.
Volop aandacht voor het leven van Saartjie Baartman
Saartjie raakte in de vergetelheid, tot Nelson Mandela in 1994 de Franse regering vroeg haar overblijfselen aan Zuid-Afrika over te dragen. Het duurde acht jaar, maar in 2002 werd Saartjie Baartman herbegraven in Zuid-Afrika. Sindsdien is er constant belangstelling voor haar leven. Er verschenen toneelstukken en gedichten over haar tragische lot, en er kwam een studie genaamd Sarah Baartman and the Hottentot Venus: a Ghost Story and a Biography (Clifton Crais en Pamela Scully) uit. Eerder maakte Zola Maseko de documentaire The Life and Times of Sara Baartman (1998).
Er verschenen toneelstukken en gedichten over haar tragische lot
En nu is er dan een speelfilm. Black Venus van de Tunesische Fransman Abdellatif Kechiche is volledig gefilmd vanuit het perspectief van Saartjie Baartman. De film maakt de vernederingen indringend voelbaar, geholpen door het imponerende optreden van de onervaren actrice Yahima Torres. Onder het gruwelverhaal ligt het probleem van de blik op de ander: hoe kijken we naar de ander? Wat nemen we eigenlijk waar? Zien we alleen wat we willen zien? Zoeken onze ogen bevestiging voor wat we al menen te weten? Deze vragen maken Black Venus tot een imponerende, actuele film over ideologische verblindheid.
Abdellatif Kechiche, Black Venus
Dit artikel is exclusief voor abonnees
