Home Tegen de terreur – Beatrice de Graaf

Tegen de terreur – Beatrice de Graaf

  • Gepubliceerd op: 22 nov 2018
  • Update 07 apr 2020
  • Auteur:
    Rob Hartmans
Tegen de terreur – Beatrice de Graaf

De jaren na de definitieve val van Napoleon, in 1815, hebben in de geschiedschrijving een slechte naam. Deze periode wordt meestal aangeduid als de Restauratie en zou een bijzonder benauwd en bekrompen tijdvak zijn geweest, waarin de oude gezagsverhoudingen werden hersteld en elk streven naar vrijheid en democratie hardhandig de kop werd ingedrukt. Reactionaire machthebbers als de Oostenrijkse kanselier Klemens von Metternich, tsaar Alexander I, de Engelse hertog van Wellington en de Franse premier Richelieu maakten de mensen bang met het spookbeeld van revolutie en terreur, en wisten zo alle vernieuwing tegen te houden.

Dit verhaal werd enkele jaren geleden nog met verve verteld door de populaire Pools-Britse historicus Adam Zamoyski in zijn boek De fantoomterreur. Maar dit is een volstrekt ahistorisch en anachronistisch beeld, waarin het verleden wordt veroordeeld omdat mensen toen nog niet de moderne denkbeelden koesterden die later bon ton werden. In Tegen de terreur keert Beatrice de Graaf zich dan ook terecht tegen deze benadering.

Overtuigend laat ze zien dat politici in 1815 reden hadden om bang te zijn voor een nieuwe golf van revolutie en terreur. Europa moest immers bijkomen van de bloedige Franse Revolutie en de verwoestende napoleontische oorlogen. Dat ze streefden naar rust en stabiliteit was dus helemaal niet vreemd, en zeker niet alleen maar een vijgenblad om een reactionaire politiek te verhullen.

Bovendien waren de staatslieden die Napoleon hadden verslagen in een aantal opzichten juist heel modern. Ze kwamen tot een nog nooit vertoonde vorm van internationale samenwerking. De Graaf noemt dit een ‘eerste experiment van gezamenlijk en geïnstitutionaliseerd veiligheidsmanagement’, dat ‘de basis legde voor het latere Europese systeem van collectieve veiligheid zoals we dat vandaag nog kennen’.

Er werd een permanente Geallieerde Raad opgericht, die eventuele spanningen tussen de landen moest wegnemen of in elk geval dempen. Ook werd intern, dankzij een in Pruisen ontwikkeld bureaucratisch systeem, orde op zaken gesteld. Op deze manier werd vooral Frankrijk weer op de been geholpen, zodat het overwonnen land al spoedig weer tot de belangrijke mogendheden behoorde.

Uiteraard ging het de machthebbers om het bestendigen van bestaande machts- en bezitsverhoudingen, zodat ze democratische experimenten zo veel mogelijk tegenhielden, maar dit betekende geen terugkeer naar het Europa van vóór 1789. Conservatieven als Wellington, Metternich en Alexander I waren op een aantal punten hun tijd vooruit en bewezen dat behoudzucht en innovatie, en eigenbelang en internationale samenwerking soms best samen kunnen gaan.

 
Rob Hartmans is historicus, journalist en vertaler.

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Begrijp het heden, begin bij het verleden: met HN Actueel leest u historische achtergronden bij het nieuws van vandaag. Nu de eerste maand voor maar 1,99.

Nieuwste berichten

Jachtscène uit het veertiende-eeuwse Livre de chasse
Jachtscène uit het veertiende-eeuwse Livre de chasse
Historische sensatie

Theo Spek: ‘Opeens stond ik in een middeleeuws bos’

Landschapshistoricus Theo Spek wilde weten hoe het Nederlandse bos eruitzag in de Middeleeuwen. Hij vond een voorbeeld in Engeland. ‘Het was precies zoals ik me had voorgesteld.’  Kent u de historische sensatie, zoals door Johan Huizinga omschreven?   ‘Ja, en die ervaar ik allereerst in het landschap zelf. Bij archiefvondsten voel ik als landschapshistoricus soms ook...

Lees meer
Shaka Zulu
Shaka Zulu
Artikel

Zoeloeheerser Shaka was de koning van de intrige

Shaka, de machtige koning van de Zoeloes, vertrouwde niemand. Zelfs niet zijn eigen verwanten. En gelijk had hij. Want verraad, samenzwering en moord liepen als een rode draad door de familie.   Waarom had Shaka, de legendarische koning van de Zoeloes, geen kinderen? Dit raadsel heeft vooral westerse historici lang beziggehouden. Aan vrouwen had hij immers...

Lees meer
Roosevelt spreekt zich uit tegen de NEutrality Act in 1939
Roosevelt spreekt zich uit tegen de NEutrality Act in 1939
Artikel

Trump verkoopt wapens voor Oekraïne, maar hij is geen tweede Roosevelt 

De Verenigde Staten zijn bereid wapens te leveren aan Oekraïne, maar Europa moet ervoor betalen. Dat is de ‘deal’ die president Trump op 14 juli sloot via NAVO-chef Mark Rutte. De deal heeft iets weg van de cash-and-carry-afspraken die president Franklin Delano Roosevelt in 1939 maakte met Groot-Brittannië. Maar wat op het eerste gezicht op...

Lees meer
Hongaars protest tegen de dam
Hongaars protest tegen de dam
Artikel

Hongaren gingen pas de straat op toen de Donau gevaar liep

Ondanks groeiende onvrede over het communistische systeem keken Hongaren in de jaren tachtig wel uit om in het openbaar kritiek te uiten. Pas toen de bouw van een waterkrachtcentrale de Donau bedreigde, kwam de bevolking in opstand.  In de jaren vijftig hadden Hongarije en Tsjecho-Slowakije het plan opgevat om een gigantische waterkrachtcentrale met dammen te...

Lees meer