Talent voor vriendschap

Desiderius Erasmus reisde heel Europa door. Hij logeerde bij vermaarde wetenschappers, denkers en uitgevers, met wie hij ook uitvoerig correspondeerde. Petty Bange portretteert de beroemde humanist als man van zijn tijd. 

‘Erasmus is een interessante man, maar ook een beetje raadselachtig. Dat zie je aan de portretten van hem, hij heeft een ongrijpbare glimlach.’ Petty Bange, oud-docente middeleeuwse geschiedenis aan de Radboud Universiteit Nijmegen, schreef een uitvoerig geïllustreerd boek over de beroemde humanist. Bekende portetten van Desiderius Erasmus, bijvoorbeeld door Albrecht Dürer en Hans Holbein, zijn erin opgenomen, maar ook afbeeldingen van andere grootheden, zoals Maarten Luther en Thomas More.

Bange wil Erasmus in zijn eigen tijd laten zien. ‘Ik probeer dicht bij hem te komen zonder te veel te interpreteren. Hij was een humanist, maar in een andere betekenis dan er tegenwoordig vaak aan wordt gegeven. Hij was heel gelovig en niet seculier.’

Erasmus leefde in een periode die werd gekenmerkt door grote theologische verdeeldheid. In 1517 deed Luther een felle aanval op de katholieke kerk vanwege de handel in aflaten. ‘Erasmus was het met hem eens,’ zegt Bange. ‘Ook hij vond dat het geloof alleen moest draaien om de navolging van Christus. Maar hij was geen fanaticus. Hij leefde volgens de principes ‘consensus’, ‘concordia’ en ‘compromis’. Pas na jaren liet hij zich overhalen een tekst tegen  Luther te  schrijven. Die meende dat de mens was voorbestemd, maar Erasmus betoogde dat de mens een eigen wil had binnen Gods genade. Hij stelde zich gematigd op, omdat hij de kerk bijeen wilde houden. De scheuring raakte hem in zijn ziel. Maar juist zijn gematigde houding kwam hem op aanvallen van beide partijen te staan.’

Erasmus bekendste werk is Lof der zotheid (1511), waarin hij de spot drijft met theologische fijnslijpers. ‘Hij begon er voor de grap aan en de tekst groeide uit tot een boek. Dat wordt nog steeds gelezen en het is nog steeds leuk. Maar eigenlijk kun je het niet goed begrijpen zonder noten. Vooral de laatste hoofdstukken over het geloof zijn voor ons moeilijk invoelbaar, terwijl die voor hem heel belangrijk waren. Hij was een diep gelovig mens en schopt in het boek aan tegen monniken en theologen die zich druk maken over triviale zaken als de lengte van hun pij of het aantal engelen dat op de punt van een naald kan zitten. Ook hierin probeert hij te laten zien dat alles om oprecht geloof draait.’

Erasmus had een enorm talent voor vriendschap. Hij reisde heel Europa door en verbleef bij vermaarde wetenschappers, denkers en uitgevers, met wie hij uitvoerig correspondeerde. Zijn boezemvriend was de Engelse humanist en staatsman Thomas More. ‘Ze scheelden negen jaar en hadden een heel andere achtergrond, maar vanaf het moment dat ze elkaar ontmoetten waren ze vrienden. Ze schreven elkaar over van alles, ook over alledaagse zaken.’

Die gewone kwesties laat Bange eveneens aan bod komen. Zo geeft ze een van Erasmus’ Samenspraken weer waarin hij twee mannen opvoert die spreken over de kwaliteit van herbergen. Ze klagen over stinkende medegasten, ongewassen beddengoed en oneetbare kaas. ‘Ik heb dit soort passages opgenomen om te laten zien hoe het eraan toe ging tijdens de reizen die Erasmus maakte. Zo krijg je echt een beeld van zijn tijd.’
  
Mirjam Jansen is historicus en journalist
 
Erasmus. Zijn wereld en zijn werk
Petty Bange
152 p. Walburg Pers
€ 29,95
Bestel in onze webshop

_{Bannerafbeelding: Erasmus in gesprek met de Antwerpse schilder Quinten Matsijs. Schilderij door Eugène Siberdt uit 1908.}