Symbool van schande
Objecten uit Huis Doorn
Huis Doorn is een museum waar de herinnering aan de Eerste Wereldoorlog voortleeft. Historicus Beatrice de Graaf staat stil bij een keizerlijke vork uit dat museum. Zij denkt dat keizer Wilhelms verlamming en minderwaardigheidscomplex bijdroegen aan zijn oorlogszucht.
‘Deze vork is speciaal voor Wilhelm II gemaakt. Eén zijde is scherp geslepen, zodat het ding tevens als mes kon dienen. Zo kon de keizer met één hand eten. Hij
had namelijk een lam armpje. Deze lichamelijke handicap had volgens sommige historici een enorme invloed op zijn persoonlijkheid en kan daarmee misschien zelfs als een van de verklaringsgronden voor de Eerste Wereldoorlog worden beschouwd.
Wilhelm werd in 1859 geboren als de zoon van de Pruisische kroonprins en een dochter van de Britse koningin Victoria. Hij was hun eerste kind. Ze waren net naar
het grote, koude paleis aan Unter den Linden verhuisd toen de geboorte zich aankondigde. En toen ging het mis. De bevalling vlotte niet, de moeder leed helse
pijnen. De dokters stonden op het punt morfine toe te dienen, toen een oplettende vroedvrouw zag dat het kind gedraaid in de baarmoeder zat en zou stikken. Het was een ongelooflijk gevaarlijk moment. De vader wilde geen keizersnee, omdat hij het belangrijker vond het leven van zijn vrouw te redden dan dat van zijn zoon. Daarom rukte een dokter het kind uit de baarmoeder. Hierbij werden zenuwen beschadigd en raakte de linkerarm van het baby’tje verlamd.
Voor de moeder was de bevalling een traumatische ervaring. Zij wendde zich daarna van Wilhelm af. De jongen kreeg niet of nauwelijks liefde en aandacht van
zijn ouders. Vanaf zijn zevende jaar was hij aan een heel strenge calvinistische leraar overgeleverd. Men dacht zijn handicap te kunnen verhelpen door de arm te
laten rusten in vers geslachte hazen of door ijzeren constructies aan te brengen. Het was pure mishandeling.
De eettafel van Wilhelm II in Huis Doorn. Alle disgenoten moesten stoppen met eten als hij zijn maaltijd had verorberd.
Op zijn tiende ging Wilhelm naar de kadettenschool. Hij wist dat hij nooit een goede soldaat zou kunnen zijn. Hij liet zich steeds imposantere uniforms aanmeten,
maar ook die konden natuurlijk zijn handicap niet herstellen. Zo was Wilhelm al tijdens zijn jeugd volkomen verknipt. Hij had een hekel aan zijn moeder en daardoor – zeggen verschillende biografen – ook aan Engeland.
Als keizer van het Duitse Rijk trachtte Wilhelm II zijn minderwaardigheidscomplex te compenseren. Hij ontsloeg de voorzichtige kanselier Otto von Bismarck om
zelf zijn stempel te drukken op het buitenlandse beleid. Hij luisterde liever naar de militaire staf dan naar politici. Bakken geld gaf hij uit aan bewapening en hij zocht verschillende keren de confrontatie met Frankrijk en Groot-Brittannië.
Zo voerde hij de spanningen in Europa op. Natuurlijk droeg Wilhelm II niet alléén schuld aan het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog. Sommige historici zeggen dat de keizer maar een marionet was en dat de werkelijke macht in Duitsland bij de kanselier en de legerleiding lag. Verder heeft Christopher Clark in zijn boek Slaapwandelaars betoogd dat alle grote mogendheden samen Europa de oorlog in hebben gerommeld.
De vork van Wilhelm II in Huis Doorn. Volgens Beatrice de Graaf een symbool van schaamte.
Toch denk ik dat Wilhelms minderwaardigheidscomplex (en daarmee verbonden grootheidswaanzin) zeker van invloed is geweest. Hij was een volstrekt instabiele persoon en dat zie je terug in het gevoerde beleid. Het is een vreemd idee dat de geschiedenis misschien heel anders had kunnen lopen als Wilhelms geboorte niet zo
problematisch was geweest en zijn ouders hem meer liefde hadden gegeven.
Dat is wat dit stuk bestek voor mij symboliseert. Niet alleen het voorwerp zelf tekent de persoon, maar ook de manier waarop hij het hanteerde. Wanneer de keizer klaar was met de maaltijd, moesten de andere tafelgenoten ook stoppen met eten. Omdat hij als eerste werd bediend en dankzij het handige hulpstuk in luttele minuten zijn eten naar binnen schoof, hadden de anderen nauwelijks tijd om hun magen te vullen. Maar daar zat Wilhelm niet mee. Hij lijkt een man zonder veel empathie te zijn geweest.’