Home Sultan verbood ‘grote neus’

Sultan verbood ‘grote neus’

  • Gepubliceerd op: 8 november 2011
  • Laatste update 07 apr 2020
  • Auteur:
    Jessica Maas
  • 2 minuten leestijd

Bijna 70 journalisten in Turkije zitten momenteel in de cel – meer dan in Iran en China. Tegen 4000 journalisten lopen rechtszaken en de zelfcensuur is wijdverspreid. Kortom, het is bedroevend gesteld met de persvrijheid in Turkije. En dat is niet iets van vandaag de dag.

In het Ottomaanse Rijk werd in 1858 al bij wet vastgelegd dat uitgeverijen die negatief over de sultan of ambtenaren publiceerden – al dan niet tijdelijk – gesloten zouden worden. Ze riskeerden ook een boete van tussen de 10 en 50 gouden munten. Sultan Abdülhamit II maakte het helemaal bont. In de ruim dertig jaar tussen 1876 en 1909 dat hij de scepter zwaaide, hield hij de pers volledig onder zijn controle. Tientallen ambtenaren waren dagelijks aan het werk om alle publicaties door te nemen. Woorden als ‘anarchie’, ‘bom’, ‘aanslag’ en ‘vrijheid’ waren per decreet verboden. Evenals ‘grote neus’ – omdat dat kon verwijzen naar de sultans eigen haviksneus.

Na de val van het Ottomaanse Rijk werd deze geïnstitutionaliseerde censuur opgeheven. Mustafa Kemal Atatürk was zich terdege bewust van de macht van de media. Hij begon zelf drie jaar voor de oprichting van de republiek met een eigen krant die de ‘waarheid’ publiceerde over de Turkse onafhankelijkheidsoorlog.

Met de overstap van het Ottomaanse naar het Latijnse alfabet in 1928 kreeg de staat een nieuw pressiemiddel in handen. Uitgeverijen die de republiek welgezind waren kregen staatshulp om de technische overstap naar het Latijnse schrift te financieren. Die financiële afhankelijkheid gaf de staat controle over de inhoud. Voor kritische stemmen was geen plaats. Ook na de invoering van het meerpartijenstelsel in 1950 kwam daar weinig verandering in.

Tot op de dag van vandaag worstelen Turkse regeringen met de persvrijheid. En ook het leger, dat tot vier keer toe een coup pleegde, heeft lange tenen. Na de privatisering en het ontstaan van de grote holdings – waar veel mediabedrijven deel van uitmaken – kwamen de journalisten onder nog grotere druk te staan. De bedrijfstop is er veel aangelegen de zittende regering te vriend te houden.
Ook de grondwet, een overblijfsel van de coup van 1980, beperkt de persvrijheid ernstig. In de strafwet komen maar liefst 25 artikelen voor die de pers kortwieken. De taboes zijn talrijk. Schrijven over Atatürk, de PKK of religieuze bewegingen is in Turkije nog steeds vragen om problemen.

Jessica Maas is correspondent in Istanbul.

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Begrijp het heden, begin bij het verleden: met HN Actueel leest u historische achtergronden bij het nieuws van vandaag. Nu de eerste maand voor maar 1,99.

Nieuwste berichten

De Britse opdeling zorgt voor de grootste migratie in de menselijke geschiedenis
De Britse opdeling zorgt voor de grootste migratie in de menselijke geschiedenis
Artikel

India en Pakistan zijn al aartsrivalen sinds hun geboorte

De spanningen tussen kernmachten India en Pakistan liepen in de afgelopen week hoog op. Het conflict over het grensgebied Kashmir stamt uit 1947, het jaar van de opdeling van Brits-Indië. Die ging gepaard met gruwelijkheden en geweld: goede buren werden plotseling elkaar aartsvijanden. Begin juli 1947 arriveerde de Britse advocaat Cyril Radcliffe in een snikheet...

Lees meer
Militaire parade door Moskou in 2015
Militaire parade door Moskou in 2015
Artikel

Rusland vierde 9 mei niet altijd zo uitbundig. Nu moet de militaire parade de oorlog in Oekraïne rechtvaardigen

In 1945 viert de Sovjet-Unie voor het eerst de overwinning op nazi-Duitsland met een grote parade. Sindsdien is de betekenis van de wapenschouw op 9 mei verschillende keren veranderd. Tegenwoordig moet die militaire parade in Moskou vooral de oorlog in Oekraïne en het regime van president Vladimir Poetin legitimeren. ‘Ter gelegenheid van de overwinning op...

Lees meer
Zeezender Radio Veronica tijdens de laatste uitzenddag in 1974.
Zeezender Radio Veronica tijdens de laatste uitzenddag in 1974.
Interview

‘De Top 40-hitlijsten van Radio Veronica waren heilig’

Pophistoricus Leo Weijers (1959) is van jongs af aan gefascineerd door Radio Veronica. Als een ode aan de verdwenen zeezender schreef hij er een boek over. ‘Veronica was een bron van inspiratie voor latere radiomakers.’ Op 15 oktober 1959 werd de Vrije Radio Omroep Nederland (VRON) tijdens een vergadering van vrije radiohandelaren opgericht. De pioniers...

Lees meer
Still uit The promise
Still uit The promise
Recensie

Papoea’s werd niets gevraagd

De documentaire 'The Promise' blikt met archiefbeelden en interviews terug op het lot van de Papoea’s als speelbal van geopolitieke krachten.

Lees meer