Home Stille getuigen: De secretaire van Domela Nieuwenhuis

Stille getuigen: De secretaire van Domela Nieuwenhuis

  • Gepubliceerd op: 7 juni 2002
  • Laatste update 07 apr 2020
  • Auteur:
    Marcel Broersma

De geschiedenis laat haar sporen na. Monumenten, voorwerpen en graven herinneren aan bijna vergeten personen. Hun verhaal wordt hier verteld. Deze keer de secretaire van Ferdinand Domela Nieuwenhuis (1846-1919) in het aan hem gewijde museum te Heerenveen.


Op de secretaire waaraan Domela Nieuwenhuis menig artikel over het socialisme schreef, zijn geloof en rede vertegenwoordigd. Een encyclopedie, het symbool der Verlichting, beslaat met de 23 dikke banden een groot deel van de ruimte. Hiernaast staan drie delen van de Géographie Universelle. Domela vertaalde er één toen hij in 1887 wegens majesteitsschennis in het gevang zat en het plakken van stijfseldoosjes voor de firma Duyvis verveelde.
        Midden boven de boeken staat een wit beeld van Jezus, een replica van een werk van de Deense beeldhouwer Bertel Thorwaldsen. Met de armen uitnodigend uitgestoken zegent het zowel de geboekstaafde kennis als de schrijver aan het bureau. Domela kreeg het beeld van Johanna Lulofs, de eerste van zijn vier echtgenotes en de enige met wie hij ware zielsverwantschap voelde. Haar dood in het kraambed kwam hij nooit echt te boven; haar portret stond altijd op zijn schrijftafel.

Domela begon zijn carrière in 1870 als dominee. Langzaam dreef hij echter weg van het geloof. In het socialisme vond hij een alternatieve religie. Domela maakte de arbeiders bewust van de klassenstrijd. Hij trok het land door en sprak voor allengs groeiende menigtes, in schuren, herbergen of in het open veld. Hij vond niet alleen een andere kansel, maar predikte ook een andere verlossing; men hoefde niet te wachten tot na de dood, al op aarde lag een beter leven onder handbereik.
        Als predikant was hij gewend een publiek te boeien. Hij was een geboren redenaar, die duidelijke en begrijpelijke taal sprak. Zijn toehoorders werden volgens Domela’s biograaf Jan Meyers meegesleept door zijn rustige, maar bevlogen manier van spreken, zijn retorische trucs en zijn `bondige waarheden’. Als Jezus had gezegd `Bemint elkaar’, zei Domela eens, dan `had dat geen indruk gemaakt; daarom zei hij het op een pakkende manier: als je op je linkerwang wordt geslagen, keer dan ook de rechter toe.’
        Voor zijn achterban was Domela een soort Jezus. De `apostel der arbeiders’ werd hij genoemd, en `onze verlosser’. Met zijn lange manen, zijn baard en verweerde hoofd leek hij erg op het traditionele Christusbeeld. Domela cultiveerde dit imago; het vroege socialisme verwierf een deel van haar gezag door aan te sluiten bij de religieuze traditie waarin de arbeiders waren opgevoed. Maar tegelijkertijd relativeerde hij de adoratie die hem ten deel viel: `Laat ons niet wachten op een verlosser (verlossers zijn er al zoveel geweest); wij hebben grote behoefte aan verlossing en die moeten wij onszelf verschaffen.’
        Zo geliefd als Domela was bij zijn medestanders, zo gehaat werd hij door zijn vijanden. Anonieme briefjes in het Ferdinand Domela Nieuwenhuis Museum tonen een bont palet van scheldwoorden: `landverraader’, `godverzaaker’, `rustverstoorder’, `menschenmoorder’ en meer van zulk fraais. Het ging vergezeld van een tekening waarop Domela aan de galg hing. Een ander dreigde de revolutionair te vermoorden als zijn tegenstanders iets zou overkomen: `Zoo waar ik adem haal, mogt een politieke moord plaats vinden, dan zult gij ook sterven en wel door mijn hand.’
        In het laatste decennium van de twintigste eeuw begon Domela’s faam af te nemen. Zijn grote tegenstrever, Troelstra, had met zijn SDAP en zijn keuze voor de parlementaire weg de wind in de zeilen. Toen Domela in 1919 overleed, bleek hij echter niet vergeten. Tienduizenden bewezen hem op straat de laatste eer. Met de bijeengeschraapte centen van de arbeiders werd zes jaar later in Amsterdam het museum geopend. Vanaf 1997 is het gevestigd in Heerenveen. In zijn nagebouwde studeerkamer lijkt het alsof Domela de pen net heeft neergelegd.

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Dit artikel op Historischnieuwsblad.nl is alleen toegankelijk voor abonnees. Met liefde en zorg werken wij iedere dag weer aan de beste historische verhalen door toonaangevende historici. Steun ons door lid te worden voor maar €4,99 per maand, de eerste maand €1,99. Log in om als abonnee direct verder te kunnen lezen of sluit een abonnement af.