De geschiedenis laat haar sporen na. Monumenten, voorwerpen en graven herinneren aan bijna vergeten personen. Hun verhaal wordt hier verteld. Deze keer de hertjes van Han van Meegeren (1889-1947) in het Museum Valse Kunst in het Drentse Vledder.
Ze hingen voor de Tweede Wereldoorlog in tienduizenden huiskamers: de hertjes van kunstschilder Han van Meegeren. De tekeningen van het jong, alleen of met zijn moeder samen, werden in grote oplages gedrukt. Ze hadden dezelfde aantrekkingskracht als later het zigeunerjongetje met de traan. Model stond het speelhertje van prinses Juliana dat elke dag van Huis ten Bosch naar Van Meegerens atelier werd gebracht. Zijn leerlingen moesten het maandenlang natekenen. Toen de meester werd uitgedaagd om het zelf eens te doen, stond het beestje in tien minuten op papier. Het volgens zelfs Van Meegeren `tot vervelens toe herdrukte hertje’ werd een daverend succes.
In zijn jonge jaren werd Van Meegeren alom geprezen. De kritiek sloeg echter na enkele jaren om. Zijn ambachtelijke kunstopvatting, in de voetsporen van de oude meesters, werd bestempeld als weinig origineel. De waardering nam verder af toen Van Meegeren portretten ging schilderen en stillevens die veel gereproduceerd werden. Ze verkochten uitstekend, maar critici en collega’s van de Haagsche Kunstkring noemden het `lopendebandwerk’.
Langzaam rijpte bij Van Meegeren het plan om de kenners op de proef te stellen. `Ik zou de kunstwereld op haar knieën dwingen, ik zou tonen wat ik kon, ik zou bij mijn leven de roem oogsten die vele groten pas na hun dood ten deel gevallen was!’ De miskende schilder trok zich terug in Frankrijk en begon aan zijn magnum opus.
Hij kocht oude pigmenten en een zeventiende-eeuws doek, dat hij zorgvuldig prepareerde. Hij experimenteerde met bakeliet als bindmiddel voor de verf. Die was daardoor niet-oplosbaar in alcohol, net als verf van voor 1700. Van Meegeren schilderde in 1937 in enkele maanden tijd een bijbelse voorstelling in de stijl van Johannes Vermeer: de Emmaüsgangers. Toen het af was, legde hij het doek in een oven om het oppervlak net zo hard en bros te maken als oude olieverf. Hierna boog hij het om een stok om een authentieke craquelure te verkrijgen. De ontstane scheurtjes vulde hij met Oost-Indische inkt, vermengd met stof en vuil. Tot slot tekende hij: I.V. Meer.
Via een tussenpersoon belandde het doek bij dr. Abraham Bredius. Hij prees de stijl, en het doek doorstond alle echtheidstests. Toen de beroemde kunstexpert zijn spectaculaire `ontdekking’ van een nieuwe Vermeer bekendmaakte, was de hele wereld enthousiast. Uiteindelijk kocht het Rotterdamse Museum Boymans het meesterwerk voor een kapitaal bedrag. Van Meegeren vierde zijn triomf in stilte. De jaren erna sleet hij nog meer `oude meesters’ aan musea en particulieren.
De verkoop van een schilderij aan nazi-kopstuk Hermann Göring werd de schilder echter fataal. Na de bevrijding werd hij gearresteerd wegens het uitleveren van deze Nederlandse cultuurschat aan de vijand. Van Meegeren koos, om een zware straf te ontlopen, eieren voor zijn geld en bekende dat hij dit schilderij, evenals de wereldberoemde Emmaüsgangers en tal van andere oude meesters, zelf had geschilderd. Het ongeloof verdween pas toen hij in zijn cel nog een `Vermeer’ maakte.
Tijdens een geruchtmakend proces werd Han van Meegeren in 1947 veroordeeld tot een jaar celstraf. Toen de rechter hem vroeg naar zijn motieven, antwoordde hij dat hij wilde aantonen dat hij een schilderij kon maken dat `algemeen als goede kunst erkend werd’. Nu de zaak was uitgekomen, stond zijn meesterschap eindelijk in het volle licht. Lang kon hij er niet van genieten; hij overleed eind 1947.
De Emmaüsgangers hangt nog steeds in Boymans-Van Beuningen. De hertjes zijn verdwenen uit de meeste huiskamers, maar nog wel te zien in het charmante Museum voor Valse Kunst in Vledder. Met beide werken sloot Van Meegeren aan bij de wensen en verwachtingen van zijn publiek. Wie bedrogen wil worden, wórdt bedrogen.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
