Home STIJLEN VAN LEIDERSCHAP. PERSOON EN POLITIEK VAN THORBECKE TOT DEN UYL door Henk te Velde

STIJLEN VAN LEIDERSCHAP. PERSOON EN POLITIEK VAN THORBECKE TOT DEN UYL door Henk te Velde

  • Gepubliceerd op: 5 juli 2002
  • Laatste update 07 apr 2020
  • Auteur:
    Maarten van Rossem
  • 3 minuten leestijd

Henk te Velde presenteert in dit boek een nieuwe kijk op de politieke geschiedenis van Nederland na 1848. Zijn uitgangspunt daarbij is de politieke stijl van vijf politici, die het tijdperk waarin zij opereerden domineerden. Elke tijd vraagt om een specifiek leiderstype, en zo wordt de man die beschikt over de juiste combinatie van gevraagde eigenschappen de politicus die zijn tijd het best symboliseert. Met dit uitgangspunt bestrijdt Te Velde expliciet de opvatting dat de persoon van de politicus er vroeger niets toe deed, en dat het in dat ideale verleden alleen ging om de partij en de beginselen.

        Volgens Te Velde is politiek altijd persoonlijk geweest en zijn de kiezers altijd geïnteresseerd geweest in het privé-leven van hun politieke leiders. De door Te Velde geselecteerde symbolische politici zijn Thorbecke, Kuyper, Colijn, Drees en Den Uyl. Die keuze leidt tot een indeling van de geschiedenis van de Nederlandse parlementaire democratie in vijf perioden: 1848-1870, 1870-1914, het interbellum, 1945-1958 en 1970-1980.
        Thorbecke, de grondlegger van de parlementaire democratie, was nog een politicus zonder partij. Hij was een koele, afstandelijke man, die niets moest hebben van politieke partijen en programpolitiek. Thorbecke was juist van oordeel dat politiek en samenleving gescheiden dienden te zijn.
        Na Thorbecke kwamen wat Te Velde `de profeten’ noemt, de charismatische stichters en leiders van de eerste politieke partijen: Domela, Kuyper en Troelstra. Van die profeten was Kuyper de grootste en meest dominante. Door zijn bewonderende volgelingen werd hij afwisselend beschreven als veldheer, messias, Mozes en de generaal. Kuyper was geen keurige Leidse professor; hij was een populist en een groot toneelspeler. Hij beschikte, kortom, precies over de juiste eigenschappen om een hele bevolkingsgroep blijvend te mobiliseren.

Mannetjesputter
Anders dan Kuyper hoefde Colijn geen partij meer op te richten. Zijn politieke loopbaan was gebaseerd op de onvoorwaardelijke steun van de partij. Colijn was de krachtdadige leider, de mannetjesputter, de schipper naast God die Nederland in de angstige crisisjaren uitstekend kon gebruiken. Na de oorlog was het direct afgelopen met Colijns grote reputatie. In deze sobere, ijverige jaren was er behoefte aan een saaie, bescheiden bestuurder. En presto: daar was de sociaal-democratische wethouder Willem Drees. Een saaiere en gewonere Nederlander, die tegelijkertijd een goed geïnformeerde en besluitvaardige minister-president was, had men niet kunnen vinden.
        Na het rumoer van de jaren zestig was elk leiderschap verdacht; vandaar dat Den Uyl een enorme prestatie leverde door twintig jaar leiding te geven aan de PvdA. Den Uyl was bevlogen en naar de aard van de tijd altijd tot eindeloze discussie bereid, zodat de door hem voorgezeten kabinetsvergaderingen meestal diep in de nacht eindigden in een nevel van alcohol. Nadat de merkwaardige Van Agt met Den Uyl had afgerekend, kwamen Lubbers en Kok – saaie, regenteske technocraten. Te Velde vindt ze niet symbolisch genoeg om ze een eigen tijdperk te gunnen.
        Dat Te Velde een stimulerend boek heeft geschreven, blijkt alleen al uit het feit dat de lezer zich voortdurend afvraagt hoe het fenomeen-Fortuyn in zijn schema zou passen. Sinds Thorbecke was Fortuyn de eerste significante politicus zonder partij, maar verder zijn Thorbecke en Fortuyn in alles elkaars tegenpolen. Zou de hele ontwikkeling van de Nederlandse parlementaire democratie gevangen kunnen worden in het scherpe contrast tussen Thorbecke en Fortuyn: regent en profeet, mierenneuker en aansteller?
        Te Velde eindigt zijn boek met een oproep om de politieke geschiedenis voortaan in te delen in de door hem gedefinieerde tijdperken. Hoe aardig ik zijn boek ook vond, dat lijkt mij geen goed idee. Zijn concept is bruikbaar, maar tegelijkertijd zeer beperkt. Dat komt simpelweg doordat de inhoud van de politiek in zijn beschouwingen geen of slechts een zeer ondergeschikte rol speelt. Zo interpreteert hij de fundamentele koerswijziging van de Nederlandse politiek in de vroege jaren tachtig in termen van een persoonlijk conflict tussen Den Uyl en Van Agt, twee politici met geheel verschillende stijlen. Dat persoonlijk conflict zal wel een rol gespeeld hebben, maar de beleidsmatige tegenstellingen waren veel belangrijker.

Maarten van Rossem is verbonden aan de Rijksuniversiteit Utrecht.

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Begrijp het heden, begin bij het verleden: met HN Actueel leest u historische achtergronden bij het nieuws van vandaag. Nu de eerste maand voor maar 1,99.

Nieuwste berichten

Glas-in-loodraam in de kathedraal van Chartres
Glas-in-loodraam in de kathedraal van Chartres
Interview

Middeleeuwse kunst moest mooi én stevig zijn

Middeleeuwse kunst moest lang meegaan. Kunsthistoricus Jan van Daal ontdekte dat kunstenaars en opdrachtgevers contracten sloten over de duurzaamheid van kunstwerken.  ‘Kerken of gilden die in de Middeleeuwen een groot kunstwerk zoals een groot glas-in-loodwerk wilden laten maken, dachten na over hoelang dat mee moest gaan,’ vertelt Van Daal, schrijver van het proefschrift On Durable...

Lees meer
Woodrow Wilson en Edith Wilson
Woodrow Wilson en Edith Wilson
Artikel

Schandaal rond Bidens gezondheid: hij is niet de eerste president die zijn ziekte verzweeg

Uit een nieuw boek blijkt dat Joe Bidens gezondheidsproblemen tijdens zijn presidentschap erger waren dan gedacht. In 1919 probeerde president Woodrow Wilson zijn ziekte ook zoveel mogelijk uit de publiciteit te houden. Zijn vrouw Edith Wilson hield hem uit de wind en nam allerlei taken van hem over. In het boek Original Sin schrijven journalisten dat...

Lees meer
Hans Wiegel noemde Winston Churchill zijn historische held: ‘Hij wist te inspireren’
Hans Wiegel noemde Winston Churchill zijn historische held: ‘Hij wist te inspireren’
Interview

Hans Wiegel noemde Winston Churchill zijn historische held: ‘Hij wist te inspireren’

Oud-VVD-leider en oud-vicepremier Hans Wiegel roemde in 2017 de Britse staatsman Winston Churchill om zijn moreel leiderschap tijdens de Tweede Wereldoorlog. ‘Hij was van doorslaggevende betekenis.’ Wanneer hoorde u voor het eerst van Winston Churchill?‘Ik zal een jaar of twaalf zijn geweest, ik meen dat dit op school was.’ Maakte hij meteen indruk op u?‘Ik...

Lees meer
De olifant van Karel de Grote
De olifant van Karel de Grote
Artikel

Trump krijgt een vliegtuig cadeau, Karel de Grote kreeg iets veel opvallenders

Een Qatarees cadeau leidt tot ophef in de VS: het emiraat wil president Donald Trump een vliegtuig ter waarde van 400 miljoen dollar schenken. Diplomatieke giften zijn al sinds de Oudheid een belangrijk onderdeel van internationale betrekkingen. Zo kregen heersers vroeger olifanten, relikwieën en koffieplantjes cadeau. President Trump vindt de controverse rond het cadeau uit...

Lees meer