Anton van Hooff
Voormalig hoofddocent klassieke geschiedenis aan de Universiteit van Nijmegen
‘Daar ben ik het helemaal mee eens. Ik heb nooit ingezien waarom de sociaal-democratische idealen plots aangepast moesten worden aan de ideologie van de vrije markt. Het kapitalisme heeft nu eenmaal enkel het eigenbelang voor ogen. Terwijl de sociaal-democratische politicus de taak heeft een rechtvaardige samenleving vorm te geven, door regels te scheppen die de zwakkere groepen beschermen.
Kok heeft in de jaren negentig de ideologische veren van de PvdA afgeschud. Maar het was Bos die deze koerswijziging bevestigde in zijn Beginselmanifest uit 2005. In dit programma werd ervan uitgegaan dat zolang je als overheid de burgers aanspreekt op hun fatsoen, het wel losloopt met het kapitalisme. Ik geloof dat het woord “fatsoen” wel elf keer in de tekst voorkwam.
Maar het is de taak van de overheid om spelregels te formuleren en te handhaven, niet om als zedenprediker op te treden. In het voetbal laat je het ook niet aan de voetballers over om zich fatsoenlijk te gedragen; je hebt een scheidsrechter nodig die grenzen vaststelt en corrigerend optreedt. Het is moedig van Bos dat hij zijn fouten erkent en toegeeft dat van de staat een actievere rol verwacht mag worden in het onderhouden en creëren van een rechtvaardige samenleving.’
Ruth Oldenziel
Amerika-deskundige en hoogleraar aan de Technische Universiteit van Eindhoven
‘Als historicus kan ik Wouter Bos natuurlijk moeilijk verwijten een kind van zijn tijd te zijn. In de jaren negentig volgden toonaangevende progressieve politici overal ter wereld “de Derde Weg”: van Australië tot Frankrijk en van Engeland tot de Verenigde Staten. Op economisch gebied was Democraat Clinton slechts een tussenpaus tussen de Republikeinen Reagan en G.W. Bush. In Engeland kun je een rechte lijn trekken van de conservatieve premier Thatcher naar New Labour-premier Blair.
Deze politici waren ook zeker succesvol met hun Derde Weg-beleid. Er was economische voorspoed en ze werden wereldwijd beloond door de kiezer. De aanpassing van de sociaal-democratische politiek was bovendien goed te verantwoorden. De verzorgingsstaat lag als een te warme deken over onze samenleving. Het was een goede zaak dat er meer nadruk kwam te liggen op de eigen verantwoordelijkheid van de burger.
Maar het oude solidariteitsprincipe is te zeer verzwakt. Alle beschermingswanden die tijdens de crisis van de jaren dertig waren opgeworpen tegen een agressieve vrije markt zijn inmiddels afgebroken. De banken zijn van smeermiddel tot motor van de economie gepromoveerd. Nu er een zware financiële crisis is uitgebroken, rest de socialisten dan ook niets anders dan een heroriëntatie op de oude kernwaarden.’
James Kennedy
Hoogleraar Nederlandse geschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam
‘Ik denk dat de socialisten geen keus hadden. De klassieke socialistische visie op de rol van de overheid viel niet langer te verdedigen. Tot ver in de jaren zeventig overheerste onder socialisten het denkbeeld dat de overheid alle menselijke problemen kon oplossen. De hele sociaal-democratie is eigenlijk op dit idee gebaseerd. Vanaf de jaren zeventig werd het echter steeds moeilijker voor socialistische politici om aan het maakbaarheidsideaal vast te houden.
Ten eerste was de verzorgingsstaat onbetaalbaar geworden. Ook kwamen steeds meer socialistische politici tot het besef dat een te grote rol van de overheid tot ondoelmatigheid leidde. Tijdens de crisis van de jaren zeventig zie je hier voor het eerst discussie over ontstaan. Maar het zou tot de jaren negentig duren voordat socialistische partijen daadwerkelijk een “derde weg” insloegen, door de markt een grotere rol te laten spelen.
In Nederland was het Wim Kok die voor het eerst aankondigde de “ideologische veren” af te hebben geschud. Daarmee liep hij vooruit op tijdgenoten als Tony Blair. Achteraf zou je kunnen stellen dat men te rigoureus afscheid heeft genomen van de oude idealen. Voor veel kiezers zijn de nieuwe linkse partijen te “kaal” geworden; zij zoeken hun heil daarom bij klassiek linkse partijen als de SP.’
Dit artikel is exclusief voor abonnees
