Anton van Hooff
Voormalig hoofddocent klassieke geschiedenis aan de Universiteit Nijmegen
‘Als overtuigd republikein hoop ik dat Willem-Alexander in de voetsporen van zijn betovergrootvader treedt. Een echte revolutie ligt in Nederland namelijk niet in het verschiet, waardoor we afhankelijk zijn geworden van schandalen binnen het Koninklijk Huis om eindelijk te kunnen terugkeren naar onze oorspronkelijke staatsvorm: de republiek.
Willem III zorgde voor de nodige schandalen. Zo is bekend dat hij zich ’s ochtends vroeg als potloodventer vertoonde op het terras van zijn pied-à-terre aan het Meer van Genève. Maar in die tijd werd dat nog geaccepteerd van vorsten – hoewel er al in de tijd van Willem III een kentering gaande was. Het Victoriaanse model van de vorst als zorgzame, onbesproken vader of moeder des vaderlands werd geleidelijk aan de norm. Met regentes Emma deed dit model ook in Nederland zijn intrede, waarmee het instituut van koningschap in Nederland voorlopig was veiliggesteld.
De huidige Willem heeft zeker de potentie om voor schandalen te zorgen. Zo heeft hij het dictatoriale regime van Videla in Argentinië vergoelijkt. En nu werkte hij zich in de nesten met het slecht doordachte plan om een villa in Mozambique te laten bouwen. Als hij straks werkelijk vorst is kunnen we nog veel meer blunders verwachten.’
Ruth Oldenziel
Amerika-deskundige en hoogleraar aan de Technische Universiteit van Eindhoven
‘Als je puur kijkt naar hun persoonlijkheden en invulling van het koningschap, dan gaat de vergelijking natuurlijk mank. Willem III was een losbandig type. Zijn huwelijken met Sophie en later Emma waren slecht. De toekomstige Willem IV kun je toch echt niet losbandig noemen: hij vormt een twee-eenheid met Máxima. Die twee opereren als een firma. Hun waardigheid is gebaseerd op glamour, uitstraling en het vervullen van een rolmodel.
Dat Willem-Alexander nu – net als ooit zijn betovergrootvader – onder vuur ligt, is vooral het gevolg van een veranderde context. Pers en politiek zijn geëmancipeerd en veel mondiger geworden. In de tijd van Willem III werden uitspattingen van het Koninklijk Huis nog met de mantel der liefde bedekt.
Juliana en Bernhard konden zich nog veel meer permitteren van Beatrix, en Willem-Alexander zal zich op zijn beurt meer ingeperkt weten dan zijn moeder. Het is ongehoord hoe fel er is gereageerd op de privéreizen van de Oranjes. Hun ‘‘financiële geheimen’’ worden blootgelegd. Tegenwoordig liggen de leden van het koningshuis continu onder het vergrootglas van de publieke opinie. Willem-Alexander moet zich dus enorm inhouden. Daarom doet hij het in mijn ogen nog helemaal niet zo slecht.’
James Kennedy
Hoogleraar Nederlandse geschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam
‘Deze twee personen zijn op geen enkel gebied met elkaar te vergelijken. De toekomstige Willem IV zal in ieder geval niet verleid kunnen worden om zijn eigen favoriete regeringen door te drukken, een neiging waaraan Willem III tijdens de eerste twintig jaar van zijn koningschap nog weleens dreigde toe te geven. Pas in 1867-1868 werd het Nederlandse parlementaire stelsel van 1848 definitief bevestigd. Willem III moest tijdens dat parlementaire jaar machteloos toezien hoe het conservatieve kabinet – tegen zijn uitdrukkelijke wil – door de volksvertegenwoordiging naar huis werd gestuurd en door een liberaal kabinet werd vervangen.
Ook wat persoonlijkheid betreft verschillen de twee enorm. Willem III stond bekend om zijn botheid en ongemanierdheid. Dat kun je in ieder geval van de volwassen Willem-Alexander niet zeggen. Zijn huwelijk is bij de laatste een pluspunt: hij toont zich hierin niet als een kwalijk persoon, zoals bij Willem III veelvuldig het geval was.
Het enige wat je kunt zeggen is dat nog zal moeten blijken of een mannelijke Oranje net zo populair kan worden als een vrouwelijke. Geen van Willem-Alexanders mannelijke voorgangers was een geliefde vorst. Maar het is nog te vroeg om daar een verwachting over uit te spreken. Net als Beatrix in 1980 moet Willem-Alexander zich nog bewijzen.’
Dit artikel is exclusief voor abonnees
