Hoe maak je een tentoonstelling over een grootheid als Napoleon Bonaparte? Tweehonderd jaar na zijn overwinningen is de man nog altijd omstreden, zeker in Frankrijk. Sommigen verafschuwen hem, anderen inspireert hij tot heimwee naar een ‘Leider’. Als je dan ook nog Frans bent en een Duits publiek bedient, maakt dat de kwestie niet eenvoudiger. Twee Franse conservatoren maakten Napoleon, Traum und Trauma voor de Kunsthalle in Bonn en worstelden met deze prangende vraag.
Het begin van de expositie is veelzeggend. De kleine generaal had weinig te maken met de eerste twee voorwerpen. Het zijn een replica van de steen van Rosetta en de batterij van Volta, de uitvinder van een methode om elektriciteit op te wekken. De expositie vervolgt met portretten van beroemde tijdgenoten van Napoleon, zoals Kant, Beethoven en Goethe. De boodschap is duidelijk: Napoleon was niet de enige uitblinker van zijn generatie.
Dit wordt dus geen hagiografische tentoonstelling. De krijgskunst – toch Napoleons core business – krijgt in Traum und Trauma slechts één kleine ruimte. Er staan bajonetten, vaandels en een rits papieren soldaatjes – ‘onvermijdelijk’, verklaart een van de conservatoren tijdens de perspreview. Een piepklein zaaltje achterin gaat over ‘overwinningen’ en toont schilderijen van triomfen van zowel Napoleon als zijn vijanden. Grote staatsieportretten, bij uitstek geschikt om de bezoekers bij binnenkomst te imponeren, zijn bewaard voor een van de laatste zalen, over ‘machtssymboliek’. Het verschijnsel Napoleon zien we hier door nuchtere, vredelievende Europese ogen.
De expositie is groot en zit goed in elkaar (voor zover dat te beoordelen was op de preview. Twee dagen voor opening was véél nog ingepakt). Elf thema’s, waaronder oorlog, het napoleontische rijk als familiebedrijf, het streven naar een Europese eenheidsstaat, wetenschap en kunst, worden behandeld in ongeveer evenveel ruimtes. Rode lijnen zijn het leven van Napoleon, die wordt beschreven als tragische held, en zijn invloed op Europa. De toon is kritisch en luchtig, de teksten zijn mooi geschreven. Er zijn een uitgebreid overzicht met jaartallen (hulde) en interactieve overzichtskaarten van veldslagen, en de wanden zijn vrolijk geschilderd in onder meer lila, zeegroen en frisrood.
Hoe, ten slotte, maak je de balans op van Napoleons invloed? De tentoonstelling doet een serieuze poging goed en kwaad naast elkaar te zetten. In het midden vind je aan de ene kant innovaties als de semafoor (een voorloper van de telegraaf), nieuwe wegen en de unificatie van het recht. Aan de andere kant is een rode wand, met aangrenzend in de vloer een foto van een massagraf, en een stellage met medische instrumenten. Het zijn zagen, tangen, messen, in keurige cassettes. Napoleon veroorzaakte veel lijden – tussen de 2 en 3 miljoen doden en honderdduizenden gewonden –, maar dit leidde ook tot grote medische vernieuwingen. De bezoeker mag oordelen.
Zo’n cynische vergelijking, daar kom je niet uit. Hoe dan ook, duidelijk wordt dat Europa Europa niet was geweest zonder Napoleon. De verwachte ‘wat een man!’-Erlebnis wordt niet opgewekt, maar op ons Europees saamhorigheidsgevoel doet de tentoonstelling wel een appèl. Fransen, Duitsers en alles eromheen – sinds Napoleon zitten we in hetzelfde schuitje. Dat levert geen spectaculair heldenepos op, maar wel een warm gevoel.
Napoleon. Traum und Trauma Kunsthalle der Bundesrepublik Deutschland Museumsmeile Bonn, Friedrich-Ebert-Allee 4. Tot en met 25 april (daarna van maart tot juni 2012 in Musée de l’Armée, Parijs). Open: di, wo 1-21 uur, do-zo 1-19 uur. Info +49 (0)228 9171-0 of www.bundeskunsthalle.de
Dit artikel is exclusief voor abonnees
