Tante Roosje. Het oorlogsgeheim van mijn familie
Paul Glaser
297 p. Verbum, € 17,95
Ziekenhuisdirecteur Paul Glaser ziet bij een bezoek aan Auschwitz in een vitrine een koffer met zijn familienaam erop. Hij duikt in de geschiedenis van zijn tante Roosje, die als twintiger werd gedeporteerd. Roosje gebruikte haar charmes om het kamp te overleven. Ze werd Kapo, gaf danslessen aan SS’ers en ging met sommigen van hen naar bed. Glaser schrijft vanuit het perspectief van zijn tante in de ik-vorm, wat het gevaar met zich meebrengt van inlegkunde.
Authentieke ervaringen uit de eerste hand staan in Een dagboek van Esther: 1942 (170 p. Matrijs, € 14,95). De Joodse scholier Esther van Vriesland, dochter van een Gorcumse textielhandelaar, hield in 1942 een dagboek bij. Het leeuwendeel gaat over tieneraangelegenheden. Op 26 september 1942 werd Esther met haar familie gedeporteerd.
Schaamte en onschuld. Het verdrongen oorlogsverleden van troostmeisjes in Indonesië
Hilde Janssen
240 p. Nieuw Amsterdam, € 16,95
Portretten van Indonesische ‘troostmeisjes’: jonge vrouwen die werden gedwongen seks te hebben met Japanse militairen. Terwijl voormalige troostmeisjes in Nederland vechten voor excuses door de Japanse overheid, is er in Indonesië nog amper aandacht voor deze categorie oorlogsslachtoffers. Met ontroerende foto’s van Jan Banning.
Illustrator en reclametekenaar Charles Burki belandde als krijgsgevangene van het KNIL in een jappenkamp. Met gevoel voor detail tekende hij alle aspecten van het kampleven, van de medegevangenen tot en met de kakkerlakken. Schrijnend, maar ook met humor. Het resultaat is Achter de Kawat (176 p. Xtra, € 15,00). Het verscheen eerder in 1977 en is opnieuw uitgegeven ter gelegenheid van de tentoonstelling in het Museon (zie de Agenda).
Leven na Anne Frank
Berthe Meijer
270 p. De Bezige Bij, € 18,90
Bij alles wat de slachtoffers van de Holocaust moesten doormaken hadden zij ook nog eens de pech tot een generatie te behoren die niet graag sprak over traumatische herinneringen. Berthe Meijer (1938) beschrijft haar levenslange worsteling met de spoken uit het verleden, de fobieën en depressies, de therapieën en de pillen. Haar kampervaringen werkten door in haar relaties – onder meer met Ischa Meijer, met wie zij in Bergen-Belsen was – en in haar beroepskeuze. Vanuit de honger werd zij culinair journaliste. Een knap geschreven, openhartig verhaal. De controverse rond Meijers claim dat zij in het kamp Anne Frank heeft ontmoet, doet daaraan niets af.
Persoonlijke herinneringen staan ook centraal in Nooit verleden tijd. De Tweede Wereldoorlog door de ogen van een 13-jarige Joodse jongen in Amsterdam (221 p. Boekerij, € 17,95) van Lex Lesgever. Hij overleefde als enige van zijn familie de oorlog en zou zich daarover altijd schuldig blijven voelen.
Andere Achterhuizen. Verhalen van Joodse onderduikers
Marcel Prins en Peter Henk Steenhuis
280 p. Athenaeum-Polak & Van Gennep, € 16,95
Duizenden Nederlandse Joden probeerden aan de dood te ontsnappen door onder te duiken. In dit boek staan interviews die Marcel Prins en Peter Henk Steenhuis hielden met vijftien voormalige onderduikers. De geïnterviewden beleefden de onderduik als kind, wat aan hun ervaringen een bijzonder accent geeft. Meestal zonder ouders, die waren gedeporteerd of elders ondergedoken, moesten zij zich in een vreemde en angstige situatie staande houden. Dat deden ze vaak bewonderenswaardig goed.
In Clara’s oorlog (334 p. De Arbeiderspers, € 18,95) vertelt de Amerikaanse Clara Kramer over haar overlevingsstrijd als Joodse vijftienjarige in Polen. Nadat de Duitsers in juli 1941 de stad Zolkiew hadden ingenomen, begon ook hier de vernietiging van de Joodse bevolking. Clara en haar familie overleefden dankzij de hulp van de Duitse familie Beck.
Fedde Schurer 1898-1968 Biografie van een Friese koerier
Johanneke Liemburg
568 p. Friese Pers Boekerij, € 39,50
In Friesland is hij een held. Fedde Schurer was als dichter, journalist en volksvertegenwoordiger een van de belangrijkste bevorderaars van de Friese taal. De ondertitel verwijst naar de verzetskrant Friese Koerier, waarvan Schurer na de oorlog hoofdredacteur was. Tijdens de bezetting stond de Friese beweging bloot aan de verleidingskunsten van de SS, die de Friezen beloofde te bevrijden van de ‘Hollandse’ suprematie. Sommige kopstukken zwichtten, maar Schurer bleef na enige aarzeling de Nederlandse zaak trouw.
Oorlog in je achtertuin. Verhalen van de Grebbelinie
Jan Blokker en Jan Blokker sr.
208 p. Waanders, € 24,95
In opdracht van de provincie Utrecht maakten vader en zoon Jan Blokker een koffietafelboek over de Grebbelinie. Historische informatie wordt afgewisseld met herinneringen van omwonenden en foto’s. Het geheel vertelt het verhaal van een overwegend agrarische gemeenschap, die door de oorlog op hardhandige wijze werd betrokken bij het wereldgebeuren. Over ingekwartierde vreemdelingen, inundatie van landbouwgrond en verwoestingen aan gebouwen en infrastructuur. Niet over de strijd zelf, want die maakten de omwonenden van de Grebbelinie niet mee. Ze werden tijdig geëvacueerd naar West-Nederland.
NIOD-medewerker David Barnouw schreef Geschiedenis van Nederland 1940-1945. De canon van de Duitse Bezetting (176 p. Walburg Pers, € 29,95). In vijftig rijk geïllustreerde vensters komen de belangrijkste gebeurtenissen en personen voorbij. Om in te bladeren en af en toe een stuk te lezen. Voor wie meer wil weten staan bij elk onderwerp lees- en bezoektips.
Homo submersus. Een roman uit de onderduik
Jacques Presser
528 p. Boom, € 24,50
Van historicus Jacques Presser, de schrijver van Ondergang, is veertig jaar na zijn overlijden een roman opgedoken. Het bestaan van Homo submersus (‘De ondergedoken mens’) was bekend, maar het manuscript was decennialang spoorloos. Totdat nabestaanden onlangs een kopie vonden. Presser schreef het boek in 1943-1944, toen hijzelf ondergedoken was. Hoewel het een echte roman is, bevat het veel autobiografische elementen. Wellicht is dat de reden dat Presser het boek niet wilde uitgeven: terwijl zijn roman aanstuurt op een happy end, zou hij in werkelijkheid ontdekken dat zijn geliefde Dé Appel was vermoord door de nazi’s.
Nobelprijswinnares Herta Müller schreef Ademschommel (Herta Müller 320 p. De Geus, € 22,50), een roman over vergelding en Duits slachtofferschap. Na de capitulatie van fascistisch Roemenië aan het Rode Leger stelden de Russen de Duitse bevolking tewerk in de Oekraïne. In de werkkampen heersten honger, koude, ziekte en een ijzeren dagritme.
Baby’s van de Hongerwinter. De onvermoede erfenis van ondervoeding
Tessa Roseboom en Ronald van de Krol
256 p. Augustus, € 19,90
Al vijftien jaar doet het Academisch Medisch Centrum in Amsterdam onderzoek naar de medische invloed van de Hongerwinter op mensen die in die periode zijn verwekt. Het karige voedingspatroon en de hongerstress van de moeders tijdens conceptie, zwangerschap en borstvoeding blijken schadelijk te zijn geweest voor de gezondheid van hun kinderen. Zij lijden meer dan gemiddeld aan hart- en vaatziekten, depressies en stressklachten. Hoofd van het onderzoeksteam Tessa Roseboom legt samen met journalist Ronald van de Krol de biologische verbanden uit op een manier die ook voor leken te begrijpen is.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
