Signalementen boeken

Waarom is de burger boos?
Maarten van Rossem
144 p. Nieuw Amsterdam, € 12,50
Glashelder en fair betoog over het ongelijk van de hedendaagse populisten. Maarten van Rossem plaatst Fortuyn, Verdonk en Wilders in een historische en Europese context. Uitgebreid beschrijft hij de opkomst van deze populisten, waarin de media een grote rol speelden. Ook ontrafelt hij hun gedachtegoed. Over Wilders: ‘Wat Wilders beweert over de moslims in Europa, is aantoonbare nonsens. Waarom hoor je zo vaak: Wilders heeft een punt? Dat heeft hij niet. Hij maakt zijn kiezers bang met een fantoom.’ ‘Niet meer, maar juist wat minder democratie is het beste medicijn voor de crisis van de democratie,’ concludeert Van Rossem. ‘Beloof de burgers geen gouden bergen, maar leg ze zo helder mogelijk uit wat het “democratische tekort” is. Misschien begrijpen ze dan ook wat meer van het menselijke tekort.’

‘Ze zijn gek geworden in Den Haag.’ Willem Oltmans en de kwestie-Nieuw-Guinea
Wouter Meijer
157 p. Elsevier, € 14,95
Dit boek sluit aan bij het artikel over Nieuw-Guinea in dit nummer. Ook uit ‘Ze zijn gek geworden in Den Haag’ blijkt dat Nederland buitengewoon onhandig opereerde bij de overdracht van dit gebiedsdeel aan Indonesië. Willem Oltmans was een flamboyante journalist die na een ontmoeting met Soekarno in 1956 betrokken raakte bij de kwestie-Nieuw-Guinea. Oltmans pleitte ervoor dat Irian Barat (de Indonesische benaming van het gebiedsdeel) zo snel mogelijk werd overgedragen aan Indonesië. Hij kwam erdoor in conflict met Luns, de minister van Buitenlandse Zaken. Dit boek is een bewerking van de Utrechtse scriptie waarmee Wouter Meijer cum laude afstudeerde. Goed dat hij werkt aan een biografie van Oltmans, een van Nederlands meest interessante journalisten na de Tweede Wereldoorlog.

Door een Hollandse winter. De predikant, de hofdame en de revolutie van 1795
Caroline Hanken
190 p. Augustus, € 19,90
Goed geschreven en vooral mooi gecomponeerd. In de zomer van 1794 trekt het Franse leger de Nederlandse grens over en begint een bezetting die tegelijk ook een revolutie is: de Bataafse Omwenteling. In Zaltbommel houdt dominee Joost Gerard Kist een dagboek bij. Hij schrijft over de oplopende spanning: over de vreugde van de patriotten en de angst van het corrupte stadsbestuur. Dan valt de winter in. Door de strenge vorst kunnen de Fransen de bevroren rivieren oversteken. Zaltbommel wordt ingenomen. Tegelijkertijd ontvlucht een Franse hofdame met haar dochter Utrecht. Ze wil uit handen blijven van het Franse leger. Maar in Den Helder wordt ze gevangengenomen en ze wordt overgebracht naar Breda, waar terechtstelling dreigt. In Zaltbommel vindt een ontmoeting plaats met dominee Kist.

Indiëgangers. Verhalen van Nederlanders die naar Indië trokken
Ulbe Bosma
333 p. Bert Bakker, € 24,95
Tussen 1812 en 1962 vertrokken in totaal meer dan 300.000 Nederlanders naar voormalig Nederlands-Indië. Bijna een kwart van het nationale vermogen was in de Oost belegd en vrijwel iedereen had er destijds familie of vrienden. De emigranten hoopten na vijftien of hooguit twintig jaar met een kapitaaltje weer terug te keren. Wie waren deze Nederlanders, uit welke delen van het land kwamen zij, en uit wat voor families? Wat bewoog hen om de beste jaren van hun leven in de tropen door te brengen? Ulbe Bosma, medewerker van het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis, kan voor het eerst antwoord op al deze vragen geven omdat hij gebruikmaakt van de uitgebreide database Historische Steekproef van de Nederlandse Bevolking, afgelopen jaren samengesteld door sociaal-historici.

De wijze koopman. Het wereldwijde onderzoek van Nicolaes Witsen
Marion Peters
520 p. Bert Bakker, € 39,95
Dit is geen biografie van de Amsterdamse burgemeester en VOC-bewindhebber Nicolaes Witsen. Marion Peters bestudeert het wetenschappelijke werk van deze uitzonderlijke regent. De wijze koopman is een bewerking van haar dissertatie Mercator Sapiens uit 2008. Witsen kon door zijn positie een aantal zeer grote onderzoeken op touw zetten. Buiten een enorme collectie curiositeiten resulteerde dit in een encyclopedisch werk over de scheepsbouw en een boek en kaart over Tartarije. Zonder patronage zou zijn onderzoek nooit van de grond zijn gekomen. Dankzij dit systeem van dienst en wederdienst ontwikkelde hij over de hele wereld een uitgebreid netwerk van informanten. Zijn inspanningen waren vooral gericht op de vergroting van de handel met Rusland en Azië. Het leverde hem de bijzondere vriendschap van tsaar Peter de Grote op.

Op gelijke voet. De geschiedenis van de belastingdienst
Tom Pfeil
591 p. Kluwer, € 67,95
Tom Pfeil, die in 1998 promoveerde op een studie over de overheidsfinanciën in de Bataafs-Franse tijd, werkt bij het Centrum voor Kennis en Communicatie van de belastingdienst. Op gelijke voet is een mooi uitgegeven, maar ook een heel duur boek. In de inleiding zegt de auteur het te betreuren dat de belastingdienst niet is opgenomen in de Canon van Nederland. Immers: ‘De geschiedenis van de belastingdienst, die in 1806 is opgericht, biedt een venster op de wording van het moderne Nederland.’ Maar had de belastingdienst het in dit geval niet iets leuker kunnen maken: een prettig geprijsde uitgave voor een breed publiek? Nu belandt de door Pfeil vergaarde kennis over de meest gevreesde instelling van Nederland alleen bij een kleine groep van specialisten.

De eerste familie. Terreur, afpersing en de geboorte van de Amerikaanse maffia
Mike Dash
405 p. De Arbeiderspers, € 24,95
Van de talloze studies die over de maffia zijn verschenen moet de Engelse historicus Mike Dash, die beroemd werd met De ondergang van de Batavia (2005), niets hebben. ‘Ze zijn samengesteld uit geruchten, verhalen van horen zeggen, wilde fantasieën en de eindeloos rondgepompte feiten van eerdere auteurs.’ Dash baseert zich op primaire bronnen, met name de gedetailleerde archieven van de Amerikaanse geheime dienst, waarvan de afdeling in New York de enige instantie was die de eerste maffiosi systematisch heeft bestudeerd. De dagelijkse rapportages van dit bureau tijdens de sleuteljaren van 1899 tot 1916 vullen 59 gigantische boekwerken van ruim duizend pagina’s per stuk. Bovendien hebben volgens Dash weinig boeken de vraag gesteld hoe de maffia precies in de Verenigde Staten is begonnen. De eerste familie doet dat wel.

Een keukenmeidenroman
Kathryn Stockett
493 p. Mistral uitgevers, € 19,95
Roman die zich afspeelt in het zuiden van de Verenigde Staten in de jaren zestig en die laat zien hoe de zwarte bevolking van Mississippi werd behandeld. Het was een tijd van segregatie, van verregaande discriminatie en van een bijna onoverkomelijke barrière tussen blank en zwart: aan zwarte vrouwen wordt wel de opvoeding van blanke kinderen toevertrouwd, maar niet het poetsen van het tafelzilver.

Meer historische fictie: In wonderland (239 p. Atlas, € 19,90) van Christine Otten is gebaseerd op de zogenoemde Rara-affaire uit 1994-1995, toen twee journalisten werden verdacht van betrokkenheid bij terroristische aanslagen.