Signalementen

Neal Bascomb
Operatie Eichmann. De jacht op de meest gezochte nazi
396 p. Spectrum, € 19,95
Het houdt maar niet op: de stroom nieuwe boeken over de Tweede Wereldoorlog. De laatste tijd verschijnen er opvallend veel studies over ‘foute’ personen. Heel fout was Eichmann, immers het brein achter de Endlösung. Journalist Neil Bascomb onderzoekt hoe Eichmann na de oorlog overleefde en hoe de Mossad, de Israëlische geheime dienst, hem op het spoor kwam.

Jonathan Littel werd beroemd met zijn adembenemende roman De welwillenden, waarin hij zich verplaatste in een hoge SS-officier. Zijn nieuwe boek Het droge en vochtige (131 p. De Arbeiderspers, € 13,50) is een studie naar Léon Degrelle, leider van de Waalse fascisten, die toetrad tot de Wehrmacht en later de Waffen-SS. Behalve portret is het ook een onderzoek naar de wezenskenmerken van het fascisme.

De schrik van Gouda (368 p. Waanders, € 24,95) is een biografie van SD’er Han Balvert door Jan H. Kompagnie, medewerker van het Nationaal Archief. Balvert blijkt een abject figuur, die in zijn jeugd al niet deugde. In 1940 ging hij voor de Duitsers werken en hij trok met hen door heel Europa. In 1944 keerde hij terug naar Gouda, waar hij als SD’er hardhandig mensen arresteerde. Hij vermoordde eigenhandig twee mensen en verder was hij nog bij vier moorden betrokken. Na de oorlog werd hij tot twintig jaar gevangenisstraf veroordeeld.

Even abject was Adriana Valkenburg, die door misdaadverslaggever Bart Middelburg wordt geportretteerd in Jeanne de Leugenaarster. Adriana Valkenburg: hoerenmadam, verraadster, femme fatale (256 p. Nieuw Amsterdam, € 16,95). Rond 1920 vestigt Jeanne zich in Amsterdam als prostituee en hoerenmadam. Ze groeit uit tot een van de kopstukken van de onderwereld en wordt gevreesd vanwege haar extreme onbetrouwbaarheid. In de oorlog wordt ze tipgeefster van het bureau Joodsche Zaken, dat op Joodse onderduikers jaagt. Door Jeannes toedoen zijn tientallen Joden in vernietigingskampen vermoord. Na de oorlog wordt ze ter dood veroordeeld, maar die straf wordt omgezet in levenslang.

In Koekoekskind. Door de vijand verwekt,1940-1945 (350 p. Meulenhoff, € 22,50) door Gerlinda Swillen komen kinderen van Belgische vrouwen en Duitse Wehrmacht-soldaten aan het woord. Ze praten over de vijandigheid die ze ontmoetten en over hun vaak vergeefse zoektocht naar hun vader.

Margriet Brandsma en Marjolijn Uitzinger
Na de Muur. Oog in oog met het nieuwe Duitsland
254 p. Balans, € 17,95
De val van de Muur, twintig jaar geleden, trekt in Nederland veel meer belangstelling dan het 60-jarig bestaan van de Bondsrepubliek. Over het laatste heuglijke feit verscheen alleen een bundel van Frits Boterman en Willem Melching, waaruit Historisch Nieuwsblad in dit nummer voorpubliceert (zie p. 52). De journalisten Brandsma en Uitzinger beschrijven het Berlijn van voor en na de Muur, en praten met hoofdrolspelers van Die Wende.

Correspondent voor De Telegraaf Rob Savelberg duikt vooral in de ontwikkelingen in Duitsland na de val van de Muur. Hij schrijft in Berlijn beweegt. Oude hoofdstad in een nieuw land (207 p. Boom, € 19,90) over de kloof tussen Oost en West, de groei van extreem-rechts en het politieke succes van Angela Merkel.

Jeroen Kuiper, correspondent voor De Pers, concentreert zich in Het Andere Duitsland (208 p. Nieuw Amsterdam, € 17,95) op de behoeftes, de problemen en de dromen van de inwoners van de voormalige DDR.

Uitgeverij Augustus bundelde stukken van Armando uit de jaren tachtig in Berlijn (286 p. € 20,00). Een portret van de verdeelde stad voor de val van de Muur. Jan Konst selecteerde voor Iedereen is op weg naar de Brandenburger Tor (320 p. Meulenhoff, € 21,50) reportages, essays, romans en gedichten van Nederlandse en Vlaamse schrijvers over Berlijn. Met bijdragen van Paul van Ostaijen, Harry Mulisch en Cees Nooteboom. Het voorwoord is van A.F.Th. van der Heijden.

Evert van Ginkel en Leo Verhart
Onder onze voeten. De archeologie van Nederland
(334 p. Bert Bakker, € 25,00)
Nooit eerder werden in Nederland zoveel archeologische opgravingen gedaan als in de afgelopen vijftien jaar. Dat heeft nieuwe inzichten opgeleverd in de prehistorie, de Romeinse tijd en de Middeleeuwen. Van Ginkel en Verhart vatten ze samen in dit heel mooi uitgegeven boek.

Het Nederlands in al zijn historische, geografische, sociale en culturele aspecten wordt leesbaar beschreven in Het verhaal van het Nederlands. Een geschiedenis van twaalf eeuwen (286 p. Bert Bakker, € 39,95) door Nicoline van der Sijs en Roland Willemijns. Ook onderzoeken ze hoe onze taal zich verspreidde over de wereld, wat blijkt uit leenwoorden in het Indonesisch, Russisch en Japans. Helaas is dit boek niet zo mooi uitgegeven.

NRC Handelsblad had enige tijd geleden een aardige serie op de achterpagina over minder bekende helden en schurken uit de vaderlandse geschiedenis. De verhalen zijn nu gebundeld in Onbekende vaderlanders (128 p. NRC Boeken, € 14,90). Herman Pleij over Gerard Leeu, Nelleke Noordervliet over de gebroeders Koerbagh, H.L. Wesseling over M.W. van der Aa en Piet de Rooij over Hadjememaar. Mooie tekeningen van Frank Dam.

Ad Knotter, directeur van het Sociaal Historisch Centrum voor Limburg, stelde de bundel Dit is Limburg! Opstellen over de Limburgse identiteit samen (288 p. Waanders, € 19,95). Wat onderscheidt Limburg van Nederland? Erg mooie foto’s van pastoors, mijnwerkers en blaasmuzikanten.

Het Vlaamse tijdschrift Ons Erfdeel bracht de bundel Het geheugen van de Lage Landen uit (272 p. € 25,50), onder redactie van Jo Tollebeek en Henk te Velde. Eenendertig plaatsen van herinnering in de Lage Landen. Wat verenigt die landen, wat verdeelt ze en hoe hebben ze elkaar geïnspireerd? Met bijdragen van Wim Blockmans (Bourgondisch en calvinistisch), Willem Frijhoff (katholiek en protestant) en Niek van Sas (1830 en de Tiendaagse Veldtocht). Ons Erfdeel moet vaker mooie geschiedenisboeken uitgeven.

Jaap Jacobs
Op zoek naar Nederlands New York. Een historisch reisboek
207 p. Boom, € 19,50
In de boekenrubriek van dit nummer bespreekt Jaap Verheul vier publicaties die verschenen ter gelegenheid van het Hudson-jaar. Een aantal boeken kon hij niet meer meenemen. Jaap Jacobs, dé kenner van de kolonie Nieuw-Nederland, laat in Op zoek naar Nederlands New York zien wat je nu nog kunt terugzien van de Nederlandse aanwezigheid in de wereldstad.

Dirk van Weelden maakte in het kader van het Hudson-jaar de niet onaardige vierdelige documentaire The New York Connection. Een maand in Manhattan (128 p. Augustus, € 15,00) is het literaire logboek van achter de schermen.

Het meest prestigieuze boek van het Hudson-jaar is Four Centuries of Dutch-American Relations, 1609-2009 (1190 p. Boom, € 49,50), onder redactie van onder meer Hans Krabbendam van het Roosevelt Study Center. Bijdragen van Jaap Jacobs (bevolking en bestuur van Nieuw-Nederland), Doeko Bosscher (Nederland en Amerika tijdens het Interbellum), Duco Hellema (Koude Oorlog), David Barnouw (Anne Frank in de Verenigde Staten) en Jaap Verheul (identiteit in Nederland en Amerika).

Piet de Rooij
Openbaring en openbaarheid
79 p. Wereldbibliotheek, € 9,90
Dit is een uitgebreide versie van het college waarmee Piet de Rooij op 11 september jongstleden afscheid nam als hoogleraar in de Nederlandse geschiedenis sedert de Middeleeuwen aan de Universiteit van Amsterdam. De huidige verwarring over de islam plaatst De Rooij in historisch perspectief. Hij laat zien dat in Nederland door religieuze bewegingen altijd heftig werd gevochten om een plek in de openbaarheid. Het was steeds de overheid die ervoor zorgde dat de strijd niet uit de hand liep. Het college is meer een historisch essay, waarin de Rooij in Nederland de onbetwiste meester is.

Zijn collega’s namen van De Rooij afscheid met de bundel Het eenzame gelijk. Hervormers tussen droom en daad, 1850-1950 (359 p. Boom, € 19,50). Bijdragen van Hans Blom (over de socioloog S.R. Steinmetz), Marjan Schwegman (over garibaldisten) en Niek van Sas (over Herman Heijermans).