Signalementen

De vierde eeuw of hoe het christendom staatsgodsdienst werd
Wim Jurg
200 p. Damon, € 29,90

In de vierde eeuw na Christus werd het christendom de staatsgodsdienst van het Romeinse Rijk. De eeuw die begon met christenvervolgingen sloot af met het verbod de oude goden te vereren. Wim Jurg vraagt zich af of de omvorming van het christendom tot staatsgodsdienst onvermijdelijk was, zoals steeds meer christenen meenden, of dat het ook anders had kunnen lopen.

Ligt Petrus wel echt onder de Sint-Pieter begraven? Was er ooit een bordeel gevestigd in het paleis van de Lateranen? En hoe stond de Romeinse bevolking tegenover de pauselijke heerschappij? De Engelse televisiepersoonlijkheid John Julius Norwich geeft in De pausen. Een geschiedenis (566 p. Bert Bakker, € 34,95) uitsluitsel. Hij schenkt in zijn overzicht, dat begint met Petrus en eindigt bij Johannes Paulus II, veel aandacht aan de verdiensten van de pausen op het gebied van kunst en cultuur in Rome.

De zeven levens van Rome. Een cultuurgeschiedenis van de Eeuwige Stad
Robert Hughes
511 p. Balans, € 29,95

De pausen draven natuurlijk ook op in deze geschiedenis van Rome. Robert Hughes is een wereldberoemd kunstcriticus. Maar zijn bestseller De fatale kust ging over het onstuimige begin van Australië, het land waar hij opgroeide. Toen hij twintig was, kwam hij voor het eerst in Rome. ‘De stad was mijn gids naar verleden én toekomst. Ze bood inzicht in zowel schoonheid als verval, triomf en tragedie.’

Nu we zo bakkeleien over Griekenland is het nuttig om De geboorte van het klassieke Europa (456 p. Spectrum € 39,99) door Simon Price en Peter Thonemann te lezen. De auteurs, werkzaam aan de universiteit van Oxford, schrijven dat we tot op de dag van vandaag leven in de schaduw van de klassieke Oudheid. Op elk niveau van de samenleving, van de taal via de kalenders tot de politieke systemen, is onze maatschappij een duidelijke afstammeling van het ‘klassieke Europa’.

Floris V. Een politieke moord in 1296
E.H.P. Cordfunke
128 p. Walburg Pers, € 19,95

Ons beeld van Floris V is gekleurd door de politieke en religieuze overtuiging van de geschiedschrijvers. Had Floris V zich wel tegen zijn edelen misdragen? Wie bedacht het complot om hem te ontvoeren? Wat bewoog Gerard van Velsen, de felle moordenaar? De conclusie van Cordfunke: ‘De samenzweerders hadden niet voorzien dat het volk te hoop zou lopen in een poging hem te bevrijden. De trieste afloop was niet de opzet geweest.’

De Amsterdamse hoogleraar Niek van Sas zet mooi de betekenis van het jaar 1798 neer in Bataafse terreur (48 p. Vantilt, € 9,95). Het is een lezing die hij hield op de eerste Dag van Daendels, een patriot wiens leven in dit boek wordt geschetst door Willem Frijhoff. Volgens Van Sas was 1798 een van de wildste jaren uit de Nederlandse geschiedenis, met twee staatsgrepen en grootscheepse politieke zuiveringen. Maar alles verliep zonder dat een ‘drupje bloeds’ werd gestort.

De wereld die er nooit kwam. Een geschiedenis van het anarchisme
Alex Butterworth
605 p. Athenaeum-Polak & Van Gennep, € 39,95

Het anarchisme geloofde in de aangeboren maakbaarheid van de mens, ‘veel meer dan de mensheid zelf bereid was geweest op haar eigen goede natuur te vertrouwen’, merkt Alex Butterworth op in deze vuistdikke geschiedschrijving. Butterworth, een Engels toneelschrijver, verdiept zich in de periode van de Parijse Commune (1871) tot de revolutie in Sint-Petersburg (1905). Hij heeft degelijk werk geleverd door zeer intensief archiefonderzoek te doen. Het is ook allemaal nog eens heel fraai opgeschreven. Jammer alleen dat de uitgever voor een heel klein lettertype heeft gekozen, waardoor een wat oudere lezer weinig leesplezier beleeft. Butterworth toont hoe zucht naar wraak enkele misleide jongeren ertoe dreef in naam van het anarchisme gewelddaden te plegen. Daar reageerde de staat buitenproportioneel op, wat een kettingreactie van geweld veroorzaakte. Het anarchisme is zijn slechte naam nooit meer kwijtgeraakt.

Fanny Schoonheyt. Een Nederlands meisje strijdt in de Spaanse Burgeroorlog
Yvonne Scholten
304 p. Meulenhoff, € 19,95

Vrijwilligers in de Spaanse Burgeroorlog: het is een beetje een afgekloven onderwerp. Maar dit is een verrassend boek. Fanny Schoonheyt liet geen archief na. Om haar leven te reconstrueren moest journaliste Yvonne Scholten stad en land afreizen. Ze weet een kleurrijk beeld van Schoonheyt te schetsen. Na haar middelbare school ging Schoonheyt de journalistiek in. Ze reisde naar de Sovjet-Unie om reportages te schrijven over het muziekleven aldaar. Via relaties in de journalistiek en de literatuur belandde ze in Spanje. Ze koos de kant van de republikeinen en vocht als een van de weinige vrouwen daadwerkelijk mee – ze kon uitstekend met een mitrailleur omgaan. Dat ontlokte enthousiaste verhalen aan de Spaanse pers en heel negatieve aan de Nederlandse. Na de nederlaag van de Spaanse Republiek vluchtte Schoonheyt naar de Dominicaanse Republiek en Curaçao, waar ze werkte als fotografe.

Esmée. Een vrouw in oorlogstijd
Jan Meyers
185 p. Aspekt, € 19,95

Jan Meyers is een begenadigd auteur, die goede en zeer leesbare biografieën heeft geschreven van Ferdinand Domela Nieuwenhuis en Anton Mussert. Esmée is Esmée van Eeghen, afkomstig uit een zeer gegoede Amsterdamse familie. Ze gaat na de inval van de Duitsers in het verzet en verwerft daarin een belangrijke positie. Later knoopt ze relaties aan met Duitse officieren en wil zelfs met een officier trouwen. Meyers denkt dat ze dat deed om haar broer, die in een Duits kamp zat, te helpen.
Een van de meest Goede verzetslieden was de christen en socialist J.H. Scheps. Zijn oorlogsverleden is nu op schrift gesteld door zijn neef Niek Scheps in Weersta vanaf het begin maar slechts met het geesteszwaard. Het verzetswerk van J.H. Scheps 1940-1945 (379 p. Aksant, € 35,00). Helaas heeft de neef niet zo’n goede pen als Meyers en is het een nogal saai overzicht geworden van een zeer standvastig man.

Staat van verzuiling. Over een Nederlandse mythe
Peter van Dam
156 p. Wereldbibliotheek, € 15,90

Bij de presentatie in 2008 van het boek van Henk Wesseling (1937) over zijn vader waren ook aanwezig A.Th. van Deursen (1931), Jan Blokker (1927-2010) en Maarten van Rossem (1943). De laatste hield een gloedvol betoog, waarin hij zei dat we in Nederland die verzuiling sterk overdreven hadden. Veel mensen, onder wie hij, hadden er helemaal geen last van gehad. De oudjes schudden meewarig hun hoofd en Wesseling antwoordde Van Rossem dat hij veel te jong was om de verzuiling in zijn essentie te kunnen vatten. Wat zouden ze gezegd hebben over dit boek van de piepjonge Amsterdamse historicus Peter van Dam (1981)? Die stelt dat het verzuilde Nederland geen starre maatschappij was, maar een dynamisch land. Jammer dat Van Dam niet bij die presentatie in 2008 was en ook dat hij Van Rossems Typisch Nederland (2004) heeft gemist. Van Rossem kegelde de verzuilingsmythe namelijk met betere argumenten omver.

Het negerboek
Lawrence Hill
448 p. Ailantus, € 19,95

Wie op de Nederlandse televisie de serie De Slavernij van Carla Boos volgt moet vooral ook deze roman lezen. De Canadese journalist Lawrence Hill heeft zich waanzinnig breed ingelezen in het onderwerp slavernij. Daardoor slaagt hij erin een fantastisch decor neer te zetten voor zijn verhaal over de fictieve Aminata, die midden achttiende eeuw in haar Afrikaans dorp gevangen wordt genomen en met een slavenschip in Amerika belandt. Het leven op een plantage wordt goed beschreven, inclusief de slavenmeester die zijn handen niet kan thuishouden. Uiteindelijk belandt Aminata in de kringen van Engelse abolitionisten en is er een happy end.