Amsterdam. Geschiedenis van de meest vrijzinnige stad ter wereld
Russell Shorto
386 p. Ambo, € 24,95
Je moet wel een heel chagrijnige Amsterdammer zijn, wil je dit boek niet geweldig vinden. Er worden ons als bewoners van de hoofdstad een heleboel veren in de kont gestoken. De Amerikaanse journalist Russel Shorto – hij schrijft voor de New York Times – werd beroemd met Nieuw Amsterdam. De oorsprong van New York. Daarin schetste hij de enorme invloed van de Nederlandse Republiek (eigenlijk Amsterdam) op het karakter van die stad. De New Yorkse tolerantie kwam rechtstreeks van de Nederlanders vandaan. Het wachten was dus op een boek van Shorto over Amsterdam. Dat is er nu, nadat Shorto een aantal jaren in Amsterdam woonde en werkte – hij was directeur van het The John Adams Institute. Al het mooie in de wereld – de individuele, politieke en economische vrijheid –, werd in Amsterdam uitgevonden en vandaar geëxporteerd. De hoofdstukken over de Gouden Eeuw zijn prachtig en enthousiasmerend. De hoofdstukken over de periode daarna zijn niet overtuigend.
Zeemacht in Holland en Zeeland in de zestiende eeuw
J.P. Sigmond
431 p. Verloren, € 38,00
Peter Sigmond was directeur van het Legermuseum in Delft en hoofd van de afdeling Nederlandse Geschiedenis van het Rijksmuseum, toen dat nog een echte geschiedenisafdeling had. Zeemacht is een prachtig geïllustreerd boek, waarin Sigmond een periode beschrijft die volgens hem nogal eens tussen wal en schip valt: ‘Tussen de “wal” van de Middeleeuwen en “het gouden schip” van de zeventiende eeuw.’ Dat is jammer, meent Sigmond, want in de zestiende eeuw kreeg Nederland zijn huidige vorm.
Een geheel ander soort oorlogsgeschiedschrijving komt aan bod in De gewone man als oorlogsmisdadiger (223 p. Davidsfonds, € 27,50) door de Leidse sociaal psycholoog Antoine Weijzen. Hij bestudeerde vier oorlogsmisdaden: de misdaden die Duitse politieagenten in 1942 begingen in het Poolse dorp Józefów, het optreden van Nederlandse militairen in Rawahgedeh in 1947, de acties van Amerikaanse soldaten in het Vietnamese dorp My Lai in 1968 en de Amerikaanse oorlogvoering in de Irakese stad Haditha in 2005.
Dagboek van een beul. Meester Frantz Schmidt van Neurenberg (1554-1634)
Joel Harrington
363 p. De Bezige Bij, € 22,90
‘3 juni 1573. Lienhardt Russ, woonachtig in Zeyern, dief, in Steinach ter dood gebracht door ophanging. Mijn eerste terechtstelling.’ Joel Harrington, gespecialiseerd in de geschiedenis van vroegmodern Duitsland, verdiepte zich in het dagboek van Frantz Schmidt, die 45 jaar beul was en eigenhandig 361 mensen doodde en een veelvoud daarvan folterde. Beulen werden in vroegmodern Europa met de nek aangekeken en geminacht. Wie waren die lui, vroeg Harrington zich af.
Franz Schmidt schrijft heel weinig over zichzelf, meldt Harrington. Dat is anders in het dagboek van Constantijn Huygens jr. Daarop baseerde Rudolf Dekker Observaties van een zeventiende-eeuwse wereldbeschouwer. Constantijn Huygens jr. en de uitvinding van het moderne dagboek (183 p. Panchaud, € 15,00). Het dagboek geeft een goed beeld van Huygens en laat de Gouden Eeuw zien door zijn ogen.
Syb Talma (1864-1916). Een biografie
Gerard van Krieken
271 p. Verloren, € 27,00
In een paar jaar tijd verschenen twee biografieën van een minister die niet meer algemeen bekend is. In 2010 publiceerden Lammert de Hoop en Arno Bornebroek een biografie van A.S. Talma onder de sprekende titel De rode dominee. En nu is er een tweede biografie van de man die zorgde dat bejaarden in 1913 voor het eerst een ouderdomsrente ontvingen, dankzij zijn Invaliditeits- en Ouderdomswet.
Een van Nederlands beste thrillerauteurs, Charles den Tex, publiceerde onlangs het spannende en huiveringwekkende De erfgenaam. In deze misdaadroman staat een familiebedrijf van kolenmijnexploitanten centraal. En nu komt Den Tex met een geschiedenis van de familie Fentener van Vlissingen en hun Steenkolen Handelsvereeniging (SHV), het grootste familiebedrijf van Nederland: ‘Ik ben koopman’. Kroniek van de familie Fentener van Vlissingen (413 p. De Geus, € 24,95). Was de thriller geïnspireerd op de geschiedschrijving?
Revolte is leven. Biografie van Theun de Vries (1907-2005)
Jos Perry
394 p. Ambo, € 34,95
Theun de Vries was een van de bekendste communisten van ons land en een literator met een zeer omvangrijk oeuvre. Hij werd bijna honderd jaar. De Maastrichtse sociaal historicus Jos Perry schreef een zeer leesbare biografie van hem, die bovendien qua lengte alleszins binnen de perken blijft. Perry is kritisch over De Vries. We weten nu dat hij drie keer een lofdicht op Stalin schreef en dat hij keihard optrad tegen afvallige communisten, of mensen die de partijlijn niet volgden. De literator De Vries staat bij Perry centraal. We komen van alles te weten over de romans, verhalen en gedichten. Romans, verhalen en gedichten die niemand meer leest, en dat zal wel altijd zo blijven. De Vries zal wel bekend blijven als het prototype van een Nederlandse stalinist en daarom is het jammer dat Perry niet veel meer schreef over de partijganger De Vries.
Landgenoten. Het ‘wonder van Denemarken’: hoe de joodse inwoners in 1943 werden gered door het moedige optreden van de bevolking
Bo Lidegaard
464 p. Balans, € 22,50
Een prachtboek. Lidegaard, historicus en hoofdredacteur van het belangrijkste Deense dagblad Politiken, heeft een fascinerend epos gecomponeerd, gebaseerd op overstelpend bronnenmateriaal, over hoe en waarom de Denen erin slaagden ‘hun’ Joden uit de klauwen van de Duitsers te houden. In Denemarken kwam minder dan 1 procent van de Joden om het leven (Nederland: 75 procent).
Minder hoopgevend: Een kleine stad bij Auschwitz. Gewone nazi’s en de Holocaust (464 p. De Bezige Bij, € 24,90) door de Engelse hoogleraar Duitse geschiedenis Mary Fulbrook. Zij beschrijft het handelen en denken van de Duitse bestuursambtenaar Udo Klausa, die deel uitmaakte van een grote groep lagere civiele beambten die door hun gezagsgetrouwe gedrag de Holocaust in hoge mate mogelijk maakten.
Lees interviews met Bo Lidegaard en Mary Fulbrook via www.historischnieuwsblad.nl/links
Wereldheerschappij. De geschiedenis van een idee
Mark Mazower
576 p. Atlas Contact, € 59,95
Mark Mazower is een Brits historicus die in New York doceert. Hij vestigde zijn naam met Duister continent, waarin hij – simpel samengevat – betoogde dat we in onze handen mogen knijpen dat de democratie in de twintigste eeuw zegevierde. In zijn nieuwe boek laat hij zien dat het ideaal van wereldheerschappij kwaadschiks niet haalbaar was: Napoleon en Hitler faalden en hun pogingen hadden rampzalige gevolgen. Goedschiks valt het ook niet mee, maar een instelling als de Verenigde Naties zorgde ervoor dat landen op een kalmere, meer democratische manier met elkaar zijn gaan samenwerken. Maar al is het succes van de VN onmiskenbaar, vindt Mazower, toch valt er nogal wat op aan te merken. In een wereld waarin de samenhang tussen landen eerder economisch en financieel dan politiek of militair is geworden, is een nieuwe aanpak nodig.
De man zonder adem
Philip Kerr
443 p. De Boekerij, € 19,95
Het is elke keer weer feest als er een nieuwe thriller van Philip Kerr verschijnt. Het is het beste wat er momenteel in dit genre te verkrijgen valt. Zijn misdaadromans draaien om de voormalige Berlijnse politiecommissaris Bernie Gunther. In De man zonder adem werkt Gunther voor het Bureau Oorlogsmisdaden van de Wehrmacht. Hij moet klaarheid brengen in de zaak van een massamoord op Poolse officieren bij Katyn.
Ook in de oorlog speelt Gisèle (510 p. Lebowski, € 22,50) door Susan Smit. Gisèle is de kunstenares Gisèle van der Waterschoot van der Gracht, die bevriend raakt met de bekende dichter Adriaan Roland Holst. Beiden staan in de oorlog aan de goede kant. Roland Holst gaat een relatie aan met de actrice Mies Peters, wier man Paul Metz in NSB-kringen verzeild raakt en aan het oostfront sneuvelt. Dat klinkt wellicht als een cliché, maar ik heb het met veel plezier gelezen.
