Hoe overleef je de goelag? Door niet meer na te denken. De Poolse filosofe Barbara Skarga bracht tien helse jaren door in dit ‘koninkrijk van de schijn’ en beschrijft de mechanismes, de honger en de kou.
Barbara Skarga behoorde tot de talloze politiek gevangenen die Stalin na de Russische zege op het Derde Rijk in de kampen liet verdwijnen. Skarga had zich in de oorlog aangesloten bij de Armia Krajowa, een van de grootste verzetsbewegingen in Europa, die door het Kremlin als een reactionair volksleger werd weggezet.
Meer boekrecensies lezen? Schrijf u in voor onze gratis nieuwsbrief.
Ze moest dat lidmaatschap met tien jaar dwangarbeid bezuren. Als ‘vijand van het volk’ kreeg ze te maken met het strengste regime: elk contact met de buitenwereld werd haar verboden, er heerste vanwege de falende bevoorrading hongersnood in haar kamp (Oechta aan de noordwestelijke poolgrens van de Sovjet-Unie), en ze moest tijdens ellenlange appels in de ijselijke vrieskou staan.
Skarga beschrijft het communistische kampsysteem als een farce, waarin alle misstanden van het stalinisme uitvergroot voor het voetlicht worden gebracht. Het kamp is ‘het koninkrijk van de schijn’. Onder het mom van ideologische heropvoeding was het Stalin om de slavenarbeid van de gedetineerden te doen, die in megalomane, tot mislukking gedoemde projecten werd aangewend. Iedereen wist – tot aan de hoogste regionen in het Kremlin toe – dat de goelag volstrekt onrendabel was; alleen de grote leider zelf wilde er niet aan.
De observaties van Skarga zijn soms griezelig actueel. Toen de Russen in 1940 haar deel van Polen bezetten, werd er een ‘verkiezing’ uitgeschreven om de inval te legitimeren – net als de referenda in bezet Oekraïne ruim tachtig jaar later. Er bestond een woord voor die schijnvertoning: toefta, wat je als ‘geïnstitutionaliseerde leugenachtigheid’ zou kunnen definiëren. De taal had haar betekenis verloren. De slogans die de dictatuur van het proletariaat moesten bewieroken, werden zelfs door de kampleiding niet meer geloofd; streefgetallen waren zo onrealistisch dat er bij voorbaat mee gemarchandeerd werd.
Wat was de belangrijkste levensles die Skarga in de goelag heeft geleerd? ‘De mens is een intelligent wezen, een mens laat zich beter africhten dan een dier.’ De enige manier om de goelag te overleven was om elke vorm van individualiteit of zelfstandig denken uit te schakelen, mee te draaien in het kampsysteem en daarin je rol te vervullen – tot op zekere hoogte althans. Want Na de bevrijding is op de eerste plaats een studie in weerbaarheid, het relaas van een volstrekt onafhankelijke geest, die met verve tien jaar hel heeft overleefd.
Na de bevrijding. Aantekeningen over de goelag, 1944-1956
Barbara Skarga
432 p. De Bezige Bij, € 34,99
Bestel bij Libris
